Οι πληροφορίες, που έφτασαν έως τις μέρες μας, για τη σχέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τον κόσμο του βιβλίου σχετίζονται με τρία γεγονότα: τη χρηματοδότηση του Αριστοτέλη, την κατοχή ενός αντιγράφου της Ιλιάδας του Όμηρου και την πρωτοβουλία του για την ίδρυση μιας Οικουμενικής Βιβλιοθήκης.
Ο Μέγας Αλέξανδρος (356–323 π.Χ.) επιχορηγούσε τον δάσκαλό του, τον Αριστοτέλη, με 800 τάλαντα, την εποχή που άνοιξε τη Σχολή του στο Λύκειο. Επιπλέον, κατά την κατακτητική του πορεία, του έστελνε σημαντικό υλικό για τη συγγραφή του μεγαλόπνοου έργου της Πολιτείας (με τα πολιτεύματα 158 πόλεων) (Fritz / Kapp, Const.). Ο Αριστοτέλης, με την οικονομική αυτή υποστήριξη, αλλά και με την άνεση που ο ίδιος είχε να διαθέτει σημαντικά ποσά για αγορές βιβλίων –όπως τα τρία τάλαντα που έδωσε για να αποκτήσει τα έργα του Σπεύσιππου–, εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη του. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος είχε επίσης επιμεληθεί για τον Αλέξανδρο ένα σχολιασμένο αντίγραφο της Ιλιάδας, το οποίο ο Μακεδόνας στρατηλάτης δεν αποχωριζόταν ποτέ, ακόμη και κατά την εκστρατεία του. Το αντίγραφο μάλιστα αυτό, όπως παραδίδει ο Στράβων (XIII, C594), φυλασσόταν σε πολύτιμη θήκη, λάφυρο από τα πλούτη της Περσίας: η εκ του νάρθηκος (Βιβλ. Ι, 110–112).
Αναφορικά με την ίδρυση της Οικουμενικής βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια, εμπνευστής της ιδέας ήταν πιθανόν ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος. Σύμφωνα με περσική πηγή, κατά διαταγή του είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά τα ιερά κείμενα που αποδίδονταν στον Ζωροάστρη (Zaehner, Dawn, 175–177), ενώ μια αρμενική μαρτυρία αναφέρει ότι σε αρχειακές πηγές στη Νινευή υπήρχε ένα κείμενο που άρχιζε ως εξής: «Το βιβλίο αυτό, που μεταφράστηκε από τα χαλδαϊκά στα ελληνικά κατά διαταγή του Αλεξάνδρου, περιέχει την αληθινή ιστορία των προγόνων μας». Φαίνεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος στο πλαίσιο της επιθυμίας του να γνωρίσει τους λαούς που είχε κατακτήσει και να διαδώσει τις παραδόσεις τους, θέλησε να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη στην οποία θα θησαυρίζονταν όλα τα συγγράμματα των ανατολικών λαών. Το όραμά του υλοποίησε τελικά, μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ, ιδρύοντας την Οικουμενική Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια.
Γνωρίζουμε επίσης, ότι κατά την κατακτητική του πορεία ο Αλέξανδρος έβρισκε χρόνο να μελετά: «Και επειδή δεν είχε άλλα βιβλία στην Άνω Ασία, διέταξε τον Άρπαλο να του στείλει. Και εκείνος του έστειλε τα βιβλία του Φίλιστου και αρκετές από τις τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή και του Αισχύλου και τους διθυράμβους του Τελέστη και του Φιλόξενου» (Πλούταρχος, Αλέξ. 8).
Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. Ι, Αθήνα, Κότινος, 2002, σ. 159–64.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Πνευματική Πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο, τόμ. Β΄, Αθήνα, ΑΤΩΝ, 2018.
Ν. Χατζηνικολάου (επιμ.), Ο Μέγας Αλέξανδρος στην ευρωπαϊκή τέχνη, Θεσσαλονίκη, Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη '97», 1997.