Η ιστορία της βιβλιοθήκης, δηλαδή του ιδιαίτερου χώρου όπου άρχισε να φυλάσσεται και να ταξινομείται αρχειακό και λογοτεχνικό υλικό ήδη από την τρίτη χιλιετία στους πολιτισμούς της Ανατολής, εξελίχθηκε με τα χρόνια σε θεσμό. Αρχικά, οι αρχειακές βιβλιοθήκες εντάχθηκαν σε ανακτορικά συγκροτήματα ή ναούς υπό την απόλυτη εποπτεία των βασιλέων ή των ιερατείων. Από τα μέσα της πρώτης χιλιετίας, άρχισαν να δημιουργούνται ιδιωτικές βιβλιοθήκες στον ελληνικό κόσμο, από την Ιωνία έως την Κάτω Ιταλία, και συλλογές βιβλίων, που συγκροτήθηκαν σε φιλοσοφικές σχολές, καθιερώνοντας έτσι το βιβλίο ως απαραίτητο εργαλείο εκπαίδευσης και πολιτιστικής έκφρασης. Ο θεσμός, που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική εποχή, επηρέασε καθοριστικά τον ρωμαϊκό πολιτισμό και οργανώθηκαν στη Ρώμη και στις επαρχίες ιδιωτικές συλλογές βιβλίων στις επαύλεις της αριστοκρατίας και δημόσιες βιβλιοθήκες από τον 1ο αιώνα π.Χ.

Κατά τη βυζαντινή εποχή οι βιβλιοθήκες του ελληνορωμαϊκού κόσμου εγκαταλείφθηκαν για ιδεολογικούς κυρίως λόγους, καθώς τελούσαν υπό τη σκέπη παγανιστικών θεοτήτων, όπως οι Μούσες και ο Απόλλωνας. Επιπλέον, παράλληλα με την εδραίωση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, άλλαξε και η μορφή του βιβλίου από τον παπυρικό κύλινδρο στον περγαμηνό κώδικα. Έτσι, θεματοφύλακες της γνώσης δεν είναι πλέον οι δημόσιες ούτε οι βασιλικές βιβλιοθήκες, αλλά η Εκκλησία, φορείς της οποίας είναι τα πολυάριθμα μοναστηριακά κέντρα, οι καθεδρικοί ναοί και οι επισκοπές, ενώ στους κόλπους της λειτουργούσαν σχολεία και αντιγραφικά κέντρα.

Η αλλαγή της βιβλιοθηκονομικής παράδοσης του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και ο θεματικός προσανατολισμός του βιβλίου, προήλθαν κατεξοχήν από την επιβολή του χριστιανισμού και την καθιέρωσή του ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Η παρακαταθήκη της αρχαίας γραμματείας, ελληνικής και λατινικής, περιέρχεται σε φθίνουσα τροχιά και αντικαθίσταται από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, τους Βίους Αγίων και άλλα λειτουργικά βιβλία. Η Εκκλησία έτσι ελέγχει τη διδασκαλία, υπαγορεύει τις εκπαιδευτικές μεθόδους και πρωτοστατεί στην παραγωγή, αναπαραγωγή και διάδοση του βιβλίου. Το πρώτο «άνοιγμα» με συστηματικές προδιαγραφές και σχέδια για την καλλιέργεια της γνώσης σε κοσμικό περιβάλλον, μέσω των μοναστηριακών συγκροτημάτων, έχει τις καταβολές του στην αυλή του Καρλομάγνου. Η βιβλιοθήκη πλέον γίνεται θεσμός, όπως και το αντιγραφικό εργαστήρι, το scriptorium, ενώ από τον 11ο αιώνα και μετά η λαϊκή ποίηση θα τροφοδοτήσει τη βιβλιοπαραγωγή σε εθνικές γλώσσες. Από τα τέλη του 12ου αιώνα και μετά, στους κόλπους των ιδρυμάτων, στους καθεδρικούς ναούς κυρίως, οργανώθηκαν σχολές ανωτέρων σπουδών για τον κλήρο και τους λαϊκούς. Σύντομα τα πανεπιστημιακά αυτά κέντρα απέκτησαν φήμη και δύναμη, ξέφυγαν από τα δεσμά και τον έλεγχο της Εκκλησίας, καθώς ηγεμόνες και τοπικοί αξιωματούχοι διαμόρφωσαν το κατάλληλο νομικό πλαίσιο που επέτρεπε και θεσμοθετούσε την ίδρυση και λειτουργία κολλεγίων από τον κοσμικό περίγυρο.

Από τα τέλη του 14ου αιώνα, με την εμφάνιση των πρώτων ουμανιστικών κέντρων, επανήλθε ο θεσμός της ιδιωτικής, βασιλικής και δημόσιας βιβλιοθήκης και ειδικά διαμορφωμένοι θάλαμοι οικοδομήθηκαν με σκοπό να θησαυρίσουν το υλικό αυτό. Η εξάσκηση της τυπογραφίας άλλαξε τα αρχιτεκτονικά δεδομένα, καθώς το πλήθος των βιβλίων που κυκλοφόρησε στην αγορά επέτρεψε ακόμα και στο φοιτητικό κοινό να συγκροτήσει βιβλιοθήκες. Πέρα όμως από τις ηγεμονικές βιβλιοθήκες, όπως κι αυτές των μελών της αριστοκρατίας και των αξιωματούχων της Εκκλησίας, σπουδαίες βιβλιοθήκες ιδρύθηκαν και στα πανεπιστήμια της Ιταλίας, της Πάντοβας και του Παρισιού. Κατ’ επέκταση, κάθε μορφή ανώτερης σχολής οργάνωσε βιβλιοθήκη, όπως και τα κολλέγια της Αγγλίας στην Οξφόρδη και το Καίμπριτζ.

Από τον 17ο αιώνα και μετά άρχισαν να ιδρύονται εθνικές βιβλιοθήκες στα κράτη της Δυτικής Ευρώπης, οι οποίες εμπλουτίζονταν συστηματικά με βάση σχετική νομοθεσία, που προέβλεπε τη δωρεάν διάθεση τριών αντιτύπων κάθε νέας έκδοσης. Οι βιβλιοθήκες αυτές πολλαπλασίασαν τις συλλογές τους, καθώς η εγκατάλειψη πολλών μοναστηριακών κέντρων είχε ως αποτέλεσμα ολόκληρες μοναστηριακές βιβλιοθήκες να αποτελέσουν μέρος των εθνικών. Η αρχιτεκτονική τους δεν άλλαξε ουσιαστικά, παρά ακολούθησε τα πρότυπα της αρχιτεκτονικής εξέλιξης του μπαρόκ, με την ιδιοτυπία που χαρακτήριζε κάθε εποχή και περιοχή της Ευρώπης. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη της Αμερικής και την οργάνωση πανεπιστημιακών κέντρων, το σκηνικό άλλαξε. Τόσο οι δημόσιες, όσο και οι ιδιωτικές συλλογές των βιβλίων, δεν είχαν στόχο μόνο να θησαυρίσουν βιβλιακό υλικό που εκδιδόταν στην Αμερική, αλλά να αποκτήσουν έντυπα συγγράμματα που απαθανάτιζαν το σύνολο της ευρωπαϊκής πνευματικής παράδοσης από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους ως τους εκπροσώπους του Δυτικού Διαφωτισμού. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, πολλές βιβλιοθήκες της Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης καταστράφηκαν και μεγάλες συλλογές βιβλίων παραδόθηκαν στην πυρά. Έτσι, έγινε επιτακτική η ανάγκη να οικοδομηθούν νέες στέγες για τα βιβλία και να αποκατασταθεί η λειτουργία μεγάλων πανεπιστημιακών κτιρίων σε πολλές περιοχές, όπως η Λειψία, το Βερολίνο και το Τόκυο. Δεν ήταν όμως μόνο αυτός ο λόγος, καθώς ο συνεχώς αυξανόμενος όγκος των εκδόσεων οδήγησε στην αντικατάσταση των παραδοσιακών εθνικών βιβλιοθηκών από νέα κτίσματα, ή στην προσθήκη νέων πτερύγων ίδιας ή διαφορετικής αρχιτεκτονικής. Τέλος, στη δημιουργία βιβλιοθηκών εθνικού χαρακτήρα συντέλεσε και η συμβολή τους στον σχηματισμό εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας.