Η Βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου, η λεγόμενη Μαρκιανή, σχεδιάστηκε από τον Τζάκοπο Σανσοβίνο, αποτελεί τμήμα της Zecca (Νομισματοκοπείο) και προοριζόταν για να στεγάσει τη συλλογή του καρδινάλιου Βησσαρίωνα την οποία είχε δωρίσει στη Βενετική Δημοκρατία από το 1468. H ανέγερση του κτίσματος που θα περιλάμβανε τη βιβλιοθήκη άρχισε το 1536 στο πλαίσιο της ανάπλασης της πλατείας του Αγίου Μάρκου μετά την πυρκαγιά του 1512, τη λήξη των πολέμων με τη Λίγκα του Καμπρέ και τη σταδιακή ανάδειξη της Βενετίας σε μεγάλο ευρωπαϊκό πολιτιστικό κέντρο.
Η Κλίμακα. Η εξαιρετική τέχνη της πρόσοψης του κτιρίου συνεχίζεται στο εσωτερικό με την επιβλητική κλίμακα (Scalone) που οδηγεί προς τον όροφο της αίθουσας της βιβλιοθήκης. Η είσοδος ορίζεται από δύο Καρυάτιδες, εν είδει παραστάδων, έργο του Αλεσσάντρο Βιττόρια (1553–1555). Μια μονή σκάλα στέφεται από πλουσιότατη καμαρωτή οροφή. Γεωμετρικά φατνώματα, τετράγωνα και οκτάγωνα, συνδεδεμένα μεταξύ τους με επιχρυσωμένη κορνίζα περιβάλλουν ζωγραφικές συνθέσεις των Μπαττίστα Φράνκο και Μπαττίστα ντελ Μόρο, ενώ ο Αλεσσάντρο Βιττόρια φιλοτέχνησε ανάγλυφα με επιχρυσωμένο μωσαϊκό φόντο. Τα εικαστικά θέματα αντλούνται από τη μυθολογία και την αρχαιότητα, σε συνδυασμό με συμβολισμούς που παραπέμπουν στις τέχνες και τις επιστήμες. Ξεχωρίζει η θεά της Γης, η Ρέα, και οι διάφορες ανθρωπόμορφες αναπαραστάσεις που συμβολίζουν την αστρολογία, όπως ο Κρόνος δίπλα σε έναν γενειοφόρο γέροντα, με τα βιβλία του και μια κουκουβάγια που συμβολίζει τη μελαγχολία.
Η σκάλα αυτή καταλήγει σε πλατύσκαλο για να συνεχίσει με ανηφορική κατεύθυνση προς τον προθάλαμο της βιβλιοθήκης.
Η θολωτή οροφή του πλατύσκαλου προβάλλει τις επτά ελευθέριες τέχνες, trivium και quadrivium, κλασικό θέμα διακόσμησης των βιβλιοθηκών και των πανεπιστημιακών χώρων γενικότερα, στην κορυφή όμως του θόλου υπερίπταται η ενσάρκωση της Ποίησης. Η δεύτερη στροφή της σκάλας έχει τα ίδια αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά ως προς τη διακόσμηση, θεματικά όμως αποτελεί ύμνο στη δόξα της Σοφίας, δηλαδή μια «Προσευχή στην Ακρόπολη» του 16ου αιώνα, όπως έγραψε ο Μιχαήλ Ιβάνοφ (Mikhail Ivanoff). Στην κορυφή της σκάλας είναι ζωγραφισμένη η απόλυτη Γνώση γυμνή, να υπερίπταται κρατώντας ένα βιβλίο, εγγεγραμμένη στον κύκλο της αιωνιότητας.
Ο Προθάλαμος. Ο Προθάλαμος (Antisala ή Vestibolo) διαμορφώθηκε το 1591–1596 από τον Σανσοβίνο
για να φιλοξενήσει τη συλλογή αρχαίων γλυπτών που δωρήθηκε στη Δημοκρατία το 1587 από τον Τζοβάννι Γκριμάνι, πατριάρχη της Ακυληίας. Η επιτοίχια διακόσμηση συνίσταται σε ορθομαρμαρώσεις, ενώ επιφάνειες καλυμμένες με στούκο διαμορφώνουν κόγχες πλαισιωμένες με παραστάδες, οι οποίες παλαιότερα ήταν επιζωγραφισμένες από καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Τιντορέττο. Η εσωτερική κορνίζα του οκταγώνου πλαισιώνει μια ζωγραφική σύνθεση που παριστάνει τη Σοφία, έργο του Τισιανού.
Η Αίθουσα της βιβλιοθήκης. Η Αίθουσα της βιβλιοθήκης (Salone) είναι ορθογώνια, φωτίζεται με δύο σειρές από πέντε υαλοστάσια, τα οποία καταλήγουν σε αψίδες. Οι δύο είσοδοι στον άξονα του χώρου, καθαρά ελληνικής αρχιτεκτονικής σύλληψης, με δύο ημικίονες ως παραστάδες, στέφονται από αέτωμα. Το δάπεδο καλύπτεται από μάρμαρο και συγκεκριμένα ορθογώνιες πλάκες τοποθετημένες ρομβοειδώς, πλαισιωμένες από δύο διαφορετικές αποχρώσεις γκριζοπράσινου μάρμαρου. Η οροφή είναι εξαιρετικά περίτεχνη ενώ από άποψη αισθητικής και διακόσμησης θυμίζει ακριβώς τους ορόφους της Σκουόλα Γράντε ντι Σαν Ρόκκο, που σχεδίασε μεταξύ άλλων ο Βιντσέντζο Σκαρπανίνο. Πρόκειται για μια καμαρωτή οροφή με επιχρωματισμένες γύψινες κορνίζες, που περικλείουν μενταγιόν στα οποία ενσωματώθηκε όλη η ζωγραφική θεματική της οροφής.
Τους επτά καλλιτέχνες που επιμελήθηκαν τις οροφογραφίες επέλεξαν ο Τισιανός και ο Σανσοβίνο. Μεταξύ αυτών ήταν ο Τζοβάννι ντε Μίο, ο Τζουζέππε Πόρτα, γνωστός και ως Σαλβιάτι,
ο Τζανμπαττίστα Τζελόττι, ο Τζούλιο Λιτσίνιο, ο Αντρέα Μελντόλλα ο επονομαζόμενος Σκιαβόνε, ο Μπαττίστα Φράνκο και ο Πάολο Βερονέζε. Κοινός στόχος ήταν η αναπαράσταση αλληγορικών συνθέσεων, με απώτερο σκοπό τη συμφιλίωση της μυθολογικής παράδοσης και του Δωδεκάθεου με τον χριστιανισμό. Αυτή άλλωστε η γραμμή εκπορευόταν τόσο από το παπικό περιβάλλον όσο και από τις σχετικές τοιχογραφίες της βιβλιοθήκης του Βατικανού, ήδη από τον 15ο αιώνα. Έτσι η Βενετία, η πλέον πιστή και αξιόπιστη για την υπεράσπιση του καθολικού δόγματος μετά την Αγία Έδρα, δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από το πλαίσιο ενός παράλληλου συμβολισμού.
Η πιο πλούσια αλληγορική σύνθεση είναι αυτή του Μίο, με τον Δία να κάθεται στο γήινο στερέωμα και με τα σύμβολα της εξουσίας στα χέρια του να ατενίζει προς στις τρεις Αρετές: την Πίστη, την Ελπίδα και τη Φιλευσπλαχνία. Σε άλλες συνθέσεις απεικονίζεται ο Ερμής ανάμεσα στην Τέχνη και στον Ποσειδώνα, έργο του Σαλβιάτι, και η Αριθμητική με τη Γεωμετρία του Βερονέζε.
Η επιτοίχια διακόσμηση διακρίνεται από δεκατέσσερις ολόσωμες φιγούρες που αναπαριστούν φιλοσόφους. Οι δέκα είναι ζωγραφισμένες ανάμεσα στα υαλοστάσια, και ακόμη δύο εκατέρωθεν των δύο εισόδων. Οι απεικονίσεις αυτές είναι εγγεγραμμένες σε ζωγραφικές κόγχες, οι αψίδες των οποίων έχουν σχήμα αχηβάδας. Τις φιγούρες αυτές επιμελήθηκαν ζωγραφικά ο Τισιανός, ο Βερονέζε και ο Αντρέα Σκιαβόνε. Αν και τα ονόματά τους δεν καταγράφονται, είναι προφανές ότι δεν θα μπορούσε να λείπουν φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και ο Πυθαγόρας, ενώ δεν παραλείπονται και βιβλικές μορφές.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 328–334.