Η ενσωμάτωση διακοσμητικών στοιχείων σε αίθουσα βιβλιοθήκης που περιείχε, κυρίως, κώδικες της χριστιανικής γραμματείας μαρτυρείται από επιγραφή που διασώθηκε σε μια κολεγιακή βιβλιοθήκη την οποία είχε προγραμματίσει να ανεγείρει ο Πάπας Αγαπητός το 535. Για τον σκοπό αυτό ο Πάπας είχε επιλέξει ένα οίκημα στον Καίλιο Λόφο της Ρώμης, στον οποίο αργότερα ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας θεμελίωσε ένα μοναστήρι. Ο Αγαπητός φαίνεται ότι είχε μεριμνήσει για να διαμορφωθεί η βιβλιοθήκη με συγκεκριμένη αισθητική και διακόσμηση, όπως βεβαιώνει ο συγγραφέας του κώδικα Einsiedeln, ο οποίος επισκέφθηκε τη Ρώμη τον 9ο αιώνα και διάβασε την ακόλουθη επιγραφή:

SANCTORVM VENERANDA COHORS SEDET ORDINE LONGO

DIVINAE LEGIS MYSTICA DICTA DOCENS

HOS INTER RESIDENS AGAPETVS IVRE SACERDOS

CODICIBVS PVLCHRVM CONDIDIT ARTE LOCVM

GRATIA PAR CVNCTIS SANCTVS LABOR OMNIBVS VNVS

DISSONA VERBA QVIDEM SED TAMEN VNA FIDES

Από τους στίχους αυτούς συμπεραίνουμε, ότι η αίθουσα ήταν διακοσμημένη με μια σειρά από πορτρέτα των Πατέρων της Εκκλησίας, μεταξύ των οποίων και αυτό του Αγαπητού. Το σχέδιο του Πάπα όμως διακόπηκε με τον απρόσμενο θάνατό του (535) και συνεχίστηκε, κατά κάποιον τρόπο, από ένα προσφιλές του πρόσωπο, τον Κασσιόδωρο, στο Βιβάριο πλέον.

Είναι αλήθεια πως τα ιερά κείμενα, δηλαδή η Αγία Γραφή, η Παλαιά και Νέα Διαθήκη, τα Μαρτυρολόγια, τα έργα των Πατέρων της Εκκλησίας, τα ασκητικά και αναχωρητικά συγγράμματα, όπως και οι μοναστηριακοί κανόνες, μιλούσαν για συνθήκες πενίας υπό τις οποίες όφειλε να ζει κάθε πιστός, και ιδιαίτερα ο μοναχός, με σκοπό να ταυτι­στεί με τον βίο και τα πάθη του Χρι­στού. Υπό το πρίσμα αυτό, κά­θε άλλο κτίσμα πλην του ναού στον οποίο κατοικεί ο Κύ­ριος και ο οποίος πρέπει να υμνεί­ται νυ­χθημερόν –στο μέτρο των δυ­νατοτήτων κάθε χριστιανικής κοινότητας–, οποιαδήποτε άλλη πολυ­τέλεια δεν εξέφραζε πα­ρά την αν­θρώ­πινη ματαιοδοξία.

Σε αντιστοιχία με τη λαμπρή ναοδομία, που δηλώνει τη διάθεση των πιστών να υμνούν τον Κύριο μέσα σε χώρους που αναδεικνύουν το Βασίλειο των Ουρανών, πλούσια διακόσμηση έφεραν και οι βιβλικοί κώδικες αλλά και τα κάθε λογής χριστιανικά συγγράμ­ματα, που απα­θανάτιζαν σκη­νές και πρωταγωνιστές της Βίβλου –κατά κανόνα τους Ευαγγελιστές– σε ζωγραφικές συνθέσεις εξαιρετικής τέχνης. Δεν είναι λίγες, πάλι, οι περιπτώσεις που κοσμικοί αξιωματούχοι, οι οποίοι κατείχαν ύψιστες θέσεις και επηρέαζαν αποφασιστικά τις τύχες των υπηκόων τους, εικονογραφήθηκαν παραβολικά με σύμβολα ηθικής και ανδρείας από την Παλαιά Διαθήκη, όπως ο Καρλομάγνος, ο οποίος εικονογραφήθηκε ως Δαβίδ στο Χρυσό Ψαλτήρι του Αγίου Γάλλου σε ένα μνημειακό ελληνοπρεπές αρχιτεκτονικό περιβάλλον.

Ένα άλλο στοιχείο που υπήρξε αιτία για τη διαμόρφωση θαλάμου που να λειτουργεί ως βιβλιοθήκη στα μοναστηριακά κέντρα ήταν ο Κανόνας των Βενεδικτίνων, ο οποίος αναφέρεται απλώς στην επιβεβλημένη ανάγνωση των ιερών κειμέ­νων από τους μοναχούς και στον σε­βασμό που έπρεπε να επιδεικνύουν στο υλικό υπόστρωμα του βιβλίου. Μόνο από τον 10ο αιώνα και μετά γίνεται αναφορά στον ρόλο του βιβλιοθηκάριου στη μοναστηριακή ζωή της Δύσης, ο οποίος, εκτός του να φροντίζει και να συντηρεί τα βιβλία, έπρεπε να μεριμνά ώστε να υπάρχουν διαθέσιμα πολλαπλά αντίγραφα για τις ανάγκες της καθημερινής προσευχής και της Θείας Λειτουργίας. Είναι βέβαιο επίσης ότι η κωδικογραφική δραστηριότητα σε πολλά και επώνυμα μοναστήρια, όπως στην Κορμπί, στο Ράιχεναου ή στο Μπόμπιο, δεν εξασκήθηκε αποκλειστικά σε χώρους σχεδιασμένους με αρχιτεκτονικές προδιαγραφές, στο λεγόμενο σκριπτόριουμ (βιβλιογραφείο) δηλαδή. Πολλοί κώδικες αντιγράφονταν στα κελιά των μοναχών και είναι εξακριβωμένο ότι συχνά περνούσαν από χέρι σε χέρι, ιδιαίτερα στην περίπτωση που έπρεπε να συμπληρωθούν και να καλλωπιστούν μικρογραφικά ή και να σταχωθούν με πολυτελή υλικά, ειδικότητες μάλιστα που ενίοτε έβρισκε κανείς εκτός μονής.

Οι πρώτοι χώροι που χρησιμοποιήθηκαν για την αποθήκευση βιβλίων στα αβ­βαεία και στα μοναστηριακά κέντρα ήταν τα λεγόμενα σκευοφυλάκια, τα οποία εντοπίζονται και στους καθεδρικούς και επισκοπικούς ναούς, όπως και στα παρεκκλήσια των ηγεμονικών αυλών. Επρόκειτο για έναν ασφαλιζόμενο ή μη θάλαμο, όπου φυλάσσονταν και πολύτιμα σκεύη, άμφια και κάθε λογής αφιερώματα. Εκεί θησαυρίζονταν η Βίβλος, τα Ευαγγέλια και το Ψαλτήριο, ό­πως και κάθε άλλο βιβλίο που εξυπηρετούσε το τυπικό της Θείας Λειτουργίας. Κώδικες εκκλη­σιαστικού περιεχομένου είχαν στη διά­θεσή τους για προσωπική χρήση και οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, αρχιεπίσκοποι, επίσκοποι, ηγούμενοι και άλλοι, όπως και τιτλούχοι της κοσμικής ζωής.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 228–231.