Οι απανθρακωμένοι πάπυροι, που ανακαλύφθηκαν στις 19 Οκτωβρίου του 1752 σε έπαυλη του Ηρακλείου, μιας μικρής παραθαλάσσιας πόλης, λίγα χιλιόμετρα νότια της Νεάπολης, δεν τεκμηριώνουν μόνο την ύπαρξη μιας ακόμη ρωμαϊκής βιβλιοθήκης: φαίνεται πως ο συγκεκριμένος χώρος λειτουργούσε και ως πνευματικό κέντρο με κλειστό ή ανοικτό κύκλο συμμετεχόντων, εν είδει ακαδημίας. Βεβαίως αυτό δεν συνιστά πρωτοτυπία για τον πνευματικό κόσμο της Ρώμης του 1ου αιώνα  π.Χ., δηλαδή από τα χρόνια του Κικέρωνα και μετά, καθώς, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, πρώτος ο Λούκουλλος, στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ., είχε μετατρέψει την έπαυλή του σε πολιτισμικό κέντρο και τόπο διαμονής για κάθε Έλληνα και όχι μόνο, ενώ επιπλέον η βιβλιοθήκη του ήταν ελεύθερη για κάθε ενδιαφερόμενο να μελετήσει τα σπάνια, για την εποχή, ελληνικά συγγράμματα.

Οι ανασκαφές στην «έπαυλη των Παπύρων»  (19 Οκτωβρίου 1752-25 Αυγούστου 1754) έφεραν στο φως το πολύτιμο περιεχόμενό της, αποτελούμενο από απανθρακωμένους παπύρινους κυλίνδρους, των οποίων τα σπαράγματα βρέθηκαν σε πέντε διαφορετικά σημεία της έπαυλης και σε ανόμοιο περιβάλλον: ορισμένα φυλάσσονταν σε ξύλινα ράφια, άλλα ήταν αποθηκευμένα σε κουτιά, έτοιμα ίσως για αποστολή, και άλλα βρέθηκαν διάσπαρτα σε διαφορετικά τμήματα της έπαυλης. Συνολικά καταλογογραφήθηκαν περίπου 1.830 σπαράγματα, τα οποία αντιστοιχούσαν σε περίπου 1.100 παπύρινα βιβλία. Με συστηματικές μεθόδους, οι οποίες διαφοροποιήθηκαν σταδιακά χάρις στην τεχνολογική πρόοδο, έχει διαβαστεί έως σήμερα μεγάλος αριθμός παπύρινων βιβλίων, μέσα από τα οποία αναδεικνύεται η πνευματική κίνηση που διαμορφώθηκε γύρω από αυτήν τη συγγραφική δραστηριότητα, την οποία γνωρίζουμε έμμεσα από άλλες λογοτεχνικές πηγές.

Ως ιδιοκτήτης της έπαυλης φέρεται ένα σπουδαίο πρόσωπο της πολιτικής ζωής της Ρώμης, ο Καλπούρνιος Πείσων, πεθερός του Ιούλιου Καίσαρα. Ο Πείσων (πολιτικός και ρήτορας, τιμητής το 50 π.Χ. και πολιτικός αντίπαλος του Κικέρωνα, με τον οποίον αντάλλαξαν επιθετικούς λόγους) γνωρίστηκε στη Νεάπολη με τον Φιλόδημο από τα Γάδαρα, γύρω στο 75-70 π.Χ., με τον οποίο όχι μόνο συνδέθηκε φιλικά, αλλά και του προσέφερε οικονομική βοήθεια. Έτσι, ο Φιλόδημος εγκαταστάθηκε στην έπαυλη του Πείσωνα στο Ηράκλειον, όπου παρέμεινε εργαζόμενος έως το τέλος της ζωής του (περ. 40 π.Χ.).

Ο Φιλόδημος, επικούρειος φιλόσοφος και μαθητής του Ζήνωνα από τη Σιδώνα, ίδρυσε μαζί με τον Σίρωνα, Επικούρεια Σχολή στο Παυσίλυπον της Νεάπολης. Στο πλαίσιο αυτής της σχολής διαμορφώθηκε ένας ευρύτερος πνευματικός κύκλος, μέσα από τον οποίο μυήθηκαν στην επικούρεια φιλοσοφία ο Βιργίλιος και ο Βάρρων, ενώ δεν αποκλείεται στον ίδιο κύκλο να ανήκαν ο Οράτιος, ο Λ. Βάριος Ρούφος και ο Πλώτιος Τούκκας. Η επικούρεια φιλοσοφία άλλωστε είχε κερδίσει στη Ρώμη πολύ περισσότερους οπαδούς από όσους ενδεχομένως θα ανέμενε κανείς για ένα φιλοσοφικό ρεύμα, απόμακρο από την καθημερινή ζωή. Ήταν η περίοδος των εμφύλιων πολέμων και πολλοί βρήκαν καταφύγιο στις επικούρειες αντιλήψεις, προκειμένου να κερδίσουν την πολυπόθητη γαλήνη. Ο Φιλόδημος, άλλωστε, δεν αποκλείεται να είχε προσαρμόσει ορισμένες διδασκαλίες του επικουρισμού στη ρωμαϊκή πραγματικότητα και κυρίως την απεξάρτηση της πολιτικής δράσης από τον φιλοσοφικό στοχασμό.

Μελετώντας την έπαυλη του Πείσωνα, διαπιστώνουμε ότι δεν αποτελούσε μόνο ένα πολύπλοκο και μεγάλο συγκρότημα, αλλά είχε σχεδιαστεί προσεκτικά έτσι ώστε να προσφέρει έναν ιδανικό τρόπο διαβίωσης, ο οποίος συνδύαζε την άσκηση του σώματος με τις φιλοσοφικές δραστηριότητες. Στον κορμό της έπαυλης, που ήταν διατεταγμένη γύρω από αίθρια και στοές, προστέθηκε δυτικά του κεντρικού περιστυλίου μια βιβλιοθήκη, ανεπτυγμένη γύρω από μία εξέδρα, η οποία έβλεπε κατευθείαν στο ευρύχωρο Γυμνάσιο, κατασκευή που χρονολογείται στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ., ή στο τρίτο τέταρτό του. Το Γυμνάσιο περιβαλλόταν από περιστύλιο, στο μέσον του οποίου είχε κατασκευαστεί δεξαμενή, προσφέροντας ταυτόχρονα πρόσβαση σε μικρότερους  «φυσικούς χώρους», ιδανικούς για απομόνωση και περισυλλογή, όπως πηγές, εξέδρες και μονοπάτια για περιπάτους, που κατέληγαν σε ένα πανόραμα (belvedere). Κατά μήκος του περιστυλίου είχαν τοποθετηθεί προτομές και ερμαϊκές στήλες με τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής της Αθήνας κατά τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ., καθώς και με θεότητες από την ελληνική μυθολογία. Επρόκειτο, μάλλον, για μία υπόμνηση-αναπαράσταση του φυσικού περιβάλλοντος του Κήπου του Επίκουρου στην Αθήνα.

Ο χώρος, στον οποίο βρέθηκε το κύριο σώμα των απανθρακωμένων παπύρων δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η κεντρική βιβλιοθήκη της έπαυλης, αλλά μάλλον ως βιβλιογραφείο ή βιβλιοστάσιο, εποπτευόμενο ίσως από τον Φιλόδημο. Επρόκειτο για ένα απλό βιβλιοστάσιο, στο οποίο αποθήκευαν τα πολλαπλά αντίγραφα που προετοίμαζαν οι βιβλιογράφοι, τις διατριβές του Φιλόδημου ή άλλες υπό ετοιμασία εργασίες τους, καθώς και έργα άλλων μελών της σχολής, τα οποία προωθούσαν σε μέλη του κύκλου. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι δεν επρόκειτο για προσωπικό εργαστήριο του Φιλόδημου, καθώς κανένα από τα παπύρινα αυτά βιβλία δεν είναι αυτόγραφό του, αλλά πονήματα επαγγελματιών γραφέων. 

Σήμερα, μετά από ενδελεχείς μεθόδους «αποκρυπτογράφησης», είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι, στην πλειονότητά τους, οι πάπυροι, περιέχουν μεν φιλοσοφικά κείμενα της Επικούρειας κυρίως Σχολής, αλλά το σύνολο της συλλογής φαίνεται ότι δεν απαρτιζόταν αποκλειστικά από ελληνικά ή επικούρεια συγγράμματα. Βρέθηκαν, επίσης, κείμενα στωικών φιλοσόφων, όπως τα Λογικά ζητήματα και το Περί προνοίας του Χρυσίππου, ενώ αποκαλύφθηκαν 100 περίπου πάπυροι με ποιητικά και πεζά έργα της λατινικής λογοτεχνίας, μεταξύ των οποίων και κείμενα του Έννιου, του Λουκρήτιου, αλλά και ένα έργο άγνωστου ποιητή που αναφέρεται στη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.). Το μεγαλύτερο μέρος των παπύρων αυτών βέβαια αποτελείται από συγγράμματα των επικούρειων (ορισμένα από τα οποία ήταν εντελώς άγνωστα έως τότε), πολλαπλά αντίγραφα από το έργο του Επίκουρου (αποσπάσματα κυρίως από το Περί φύσεως) και βιβλία μελών της Επικούρειας Σχολής, όπως του Ερμάρχου, του Πολύστρατου του, του Καρνεΐσκου και του Δημητρίου του Λάκωνος, για τους οποίους ελάχιστα ήταν γνωστά. Οι περισσότεροι όμως περιέχουν, σε πολλαπλά αντίγραφα, έργα του Φιλόδημου, ο οποίος, όπως όλα δείχνουν, διατηρούσε έως τον θάνατό του την εποπτεία του βιβλιογραφείου της «έπαυλης των Παπύρων».

Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. II, Αθήνα, Κότινος, 2005, σ. 227–230.