Ο Βαρλαάμ γεννήθηκε στη Seminara της Καλαβρίας γύρω στο 1290 και απεβίωσε στην Αβινιόν το 1348. Ασπάστηκε τον μοναχικό βίο από νεαρή ηλικία και το 1330 μετοίκησε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ανέλαβε ηγούμενος στη μονή του Ακαταλήπτου, όπου και παρέμεινε ως το 1341. Έχοντας την εύνοια του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄, εκπροσώπησε τους ορθόδοξους στον διάλογο για την ένωση των δύο Εκκλησιών. Άτομο δύστροπο όμως και αδιάλλακτο, καταφέρθηκε κατά του κινήματος των Ησυχαστών και του ίδιου του Παλαμά, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί από τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 1341 και να παραδοθούν στην πυρά όλα τα αντι-ησυχαστικά του γραπτά και όχι μόνο. Στη συνέχεια επανήλθε στη Δύση, ασπάστηκε τον καθολικισμό στην Αβινιόν και ο πάπας του εμπιστεύθηκε την επισκοπή του Γέρακα στην Καλαβρία.
Ο Πετράρχης γνώρισε τον Βαρλαάμ στην Αβινιόν, πιθανόν το 1342, και όχι μόνο δεν έχασε την ευκαιρία να διατρέξει κώδικες της σπουδαίας, για την εποχή του βιβλιοθήκης, με έργα του Πλάτωνα και του Ομήρου, αλλά παρέμεινε δίπλα στο βασιλειανό μοναχό υπολογίζοντας να μάθει λίγα ελληνικά.
Τα κατάλοιπα της συγγραφικής δραστηριότητας του Βαρλαάμ αναδεικνύουν πνεύμα ανήσυχο, με ποικίλα ενδιαφέροντα, σε όλα τα γνωσιολογικά επίπεδα. Εκτός από τα θεολογικά και δογματικά του συγγράμματα, τα περισσότερα από τα οποία χάθηκαν, έγραψε και φιλοσοφικά δοκίμια, από όπου γίνεται εμφανής η γνώση του και γύρω από τον Πλάτωνα, όπως τα Ethica secundum Stoicos και Λύσεις εις τας επενεχθείσας αυτώ απορίας του Γεωργίου του Λαπίθου. Συνέταξε επίσης πραγματείες σχετικές με την αστρονομία και τα μαθηματικά, όπως στο δεύτερο βιβλίο του Ευκλείδη, Σχόλια στη Μεγάλη Σύνταξη του Πτολεμαίου, αλλά και δοκίμια σχετικά με τη μουσική, όπως επεξηγήσεις πάνω στα Αρμονικά του Πτολεμαίου από τον Νικηφόρο Γρηγορά. Ο Βαρλαάμ διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη και μάλιστα καθαρά ουμανιστικού χαρακτήρα, καθώς, εκτός από τα πολυάριθμα επιστημονικά συγγράμματα, θησαύριζε και κείμενα που του επέτρεπαν να προσεγγίζει κάθε επιστημονικό πεδίο της πνευματικής ενασχόλησής του. Σημαντική ήταν η προσφορά και η επίδρασή του όχι μόνο στον Πετράρχη αλλά και στον Paolo da Perugia.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. V, Αθήνα, Κότινος, 2012, σ. 37–39.