Ο Αλέξανδρος Φαρνέζε (Alessandro Farnese, 1468–1549), μετέπειτα Παύλος Γ΄ (1538–1549), είχε συγκροτήσει βιβλιοθήκη από τα χρόνια που σπούδαζε και μετείχε στις εργασίες ακαδημαϊκών κύκλων, όπως του Πομπόνιου Λαίτου (Julius Pomponius Laetus) στη Ρώμη και του Μαρσίλιου Φικίνου στη Φλωρεντία. Άριστος γνώστης της λατινικής και της ελληνικής γραμματείας δεν σταμάτησε να καλλιεργεί τα γράμματα και κατά τη διάρκεια της παποσύνης του, εμπλουτίζοντας παράλληλα την προσωπική βιβλιοθήκη του – απαραίτητο σύντροφο κατά τις πολιτικές και θρησκευτικές διαμάχες που σφράγισαν τα χρόνια του. Η βιβλιοθήκη του προς το τέλος της ζωής του έφθασε να αριθμεί 600 περίπου τίτλους, που καθρεφτίζουν τα βαθύτερα πνευματικά ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες του. Δε διασώθηκε ο κατάλογός της και η αριθμητική της έκταση μαρτυρείται μόνο στον επικήδειο λόγο που εκφώνησε ο Ρωμύλος Αμασέος (Romulus Amasaeus). Από τους 600 όμως τίτλους που μνημονεύονται δεν διασώθηκαν παρά γύρω στους 160, οι οποίοι μπορούν να αποδοθούν στη βιβλιοθήκη του.
Ο Αλέξανδρος Φαρνέζε άρχισε να συλλέγει βιβλία συστηματικά από το 1493, από τότε δηλαδή που έφερε τον τίτλο του καρδιναλίου, και το corpus της συλλογής του δεν αφήνει αμφιβολίες για τις πνευματικές αναζητήσεις του: τα περισσότερα βιβλία έχουν ουμανιστικό προσανατολισμό και θησαύριζε τα πλέον σημαντικά κείμενα των εκπροσώπων της ιταλικής διανόησης. Το τμήμα της ποίησης εκπροσωπούσαν οι: Δάντης, Πετράρχης, Βοκκάκιος και Μπερνάρντο Τάσο, ενώ από την επική ποίηση υπήρχε μόνο ένας τόμος του Βαλέριου Φλάκκου. Από τα φιλοσοφικά συγγράμματα μόνο έργα του Πίκο ντέλα Μιράντολα εκπροσωπούσαν την ενότητα αυτή. Ωστόσο, οι ιστορικοί είχαν σημαντική παρουσία στα ράφια της βιβλιοθήκης του: Προκόπιος, Κόιντος Κούρτιος Ρούφος (Quintus Curtius Rufus), Ροβέρτος Βαλτούριος (Robertus Valturius), Δίων ο Κάσσιος και τέλος Φλάβιος Ευτρόπιος.
Από τις διάσπαρτες θεματικές ενότητες της συλλογής του αναφέρουμε το Astronomicon του Φιρμίκου Ματέρνου (Julius Firmicus Maternus, Βασιλεία 1533), τους Λόγους του Αντρέα Ναβατζέρο, που τυπώθηκαν στη Βενετία το 1530, και τα Αιγυπτιακά μυστήρια (De mysteriis Aegyptiorum), στη γνωστή μετάφραση του Φικίνου (Βασιλεία 1533). Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι αρκετές από τις εκδόσεις αυτές προέρχονται από τα διάσημα ουμανιστικά τυπογραφεία της Βασιλείας, του Άμερμπαχ και του Φρομπέν, στην πλειονότητά τους όμως πρόκειται για προϊόντα τυπογραφείων της Βενετίας.
Από την εποχή που αναρριχήθηκε στον παπικό θρόνο ως Παύλος Γ΄, τα ενδιαφέροντά του στράφηκαν και προς άλλες θεματικές ενότητες, με πολιτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο. Τα συγγράμματα με πολιτική χροιά σκιαγραφούν και προβάλλουν την ιστορία διαφόρων ιταλικών πόλεων και μνημονεύουν σημαντικά πολιτικά και θρησκευτικά γεγονότα, όπως τις εργασίες του Συμβουλίου του Τριδέντου για την Αντι-Μεταρρύθμιση, που εκτελέστηκαν με πρωτοβουλία του (L. Alberti, Della deca prima delle… Historie di Bologna, Μπολόνια, 1541–1543), την ιστορία της βενετικής δημοκρατίας (Γκασπάρο Κονταρίνι, La republica e i magistrate di Vinegia, Βενετία, 1544)· επίσης θησαύριζε το δοκίμιο του Flavio Capella, Commentarii delle cose fatte per la restituzione di Francesco Sforza Secondo Duca di Milano (Βενετία, 1539), το γνωστό έργο του Βαρθολομαίου Πλατίνα, Delle vite et fatti di tutti I sommi pontefici romani (Βενετία, 1543) και πολλά άλλα.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. V, Αθήνα, Κότινος, 2012, σ. 336–337.
Donati, L., "La Biblioteca privata di Paolo III (3. X. 1534–10. XI. 1549)", GJ (1977), 369–374.