Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 1197/8 και πέθανε το 1272. Σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία και θεολογία στη Νίκαια και εισήλθε στις τάξεις του πατριαρχικού κλήρου. Όταν στο θρόνο της Νικαίας ανήλθε ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης (1222–1254), έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Βλεμμύδη και στο πλαίσιο μιας πολιτισμικής κίνησης, με το άνοιγμα σχολείων και βιβλιοθηκών σε πολλές πόλεις του κράτους ανέθεσε στον Βλεμμύδη μια σημαντική αποστολή: να επισκεφθεί διάφορα μοναστηριακά κέντρα και να καταγράψει και  αντιγράψει τον βιβλιακό τους πλούτο.

Ο Βλεμμύδης ήταν το καταλληλότερο πρόσωπο για την αποστολή αυτή, καθώς είχε επισκεφθεί με δική του πρωτοβουλία, όπως άλλοτε ο Λέων ο Μαθηματικός, μοναστήρια του Αιγαίου προκειμένου να εντοπίσει χειρόγραφα. Μετά το 1227 βρισκόταν στη Λέσβο, και το 1233 διαμένει στο μοναστήρι του όρους Αρτάμυτος, στη Ρόδο. Το 1238 ή το 1239 επισκέπτεται τη Σάμο και εν συνεχεία τις μονές του Αγίου Όρους, όπου παρέμεινε για τέσσερα χρόνια. Από εκεί, ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα, ολοκληρώνοντας έτσι ένα εντυπωσιακό ταξίδι στα μεγάλα μοναστηριακά κέντρα, όπου εντόπισε σπάνια και μοναδικά χειρόγραφα, πολλά από τα οποία ήταν άγνωστα. Η εκτίμηση του Βλεμμύδη για τον εκπαιδευτικό ρόλο που μπορούσαν να διαδραματίσουν τα μοναστηριακά αυτά κέντρα με τις πλούσιες βιβλιοθήκες, συνέβαλε ίσως και στη γενικότερη μέριμνα που επέδειξαν οι αυτοκράτορες της Νικαίας για την αναβίωση του μοναστικού βίου.

Βλεμμύδης, Ν., Nicephori Blemmydae, Autobiographia sive curriculum vetae necnon Epistula Universalior, Τουρνχάουτ/Λουβαίν, Brepols/University Press, 1984.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. IΙI, Αθήνα, Κότινος, 2006, σ. 342–345.