Η Μονή του Αγίου Νικολάου του Σπανού των Φιλανθρωπηνών στα Γιάννενα ιδρύθηκε γύρω από έναν ναΐσκο του ομώνυμου αγίου, όπως μαρτυρεί επιγραφή του 1291/92, που μνημονεύει την πρώτη ανακαίνιση του ναού.
Κτήτορας της Μονής ήταν ένα μέλος της αρχοντικής βυζαντινής οικογένειας των Φιλανθρωπηνών, ο τότε Μητροπολίτης Ιωαννίνων Μιχαήλ Φιλανθρωπηνός (Αθηναγόρας, Φιλανθρ.). Η δεύτερη ανακαίνιση και αγιογράφηση του ναού χρονολογείται από το 1541/42 και οφείλεται στον ιερομόναχο Ιωάσαφ Φιλανθρωπηνό και των αυτού φοιτητών. Με αφετηρία τον χαρακτηρισμό αυτό των μοναχών δημιουργήθηκε μια παράδοση για κάποια σχολή που λειτούργησε στη Μονή ήδη από τα χρόνια του κτήτορά της, τον 13ο αιώνα. Την άποψη αυτή ενισχύει η επιλογή ορισμένων παραστάσεων στον επιτοίχιο διάκοσμο του Καθολικού, που παραπέμπουν θεματολογικά και σε εκπαιδευτικού χαρακτήρα σκηνές, όπως η απεικόνιση Ελλήνων φιλοσόφων στο νότιο εξαρτικό ή η παράσταση των πέντε Φιλανθρωπηνών στον νάρθηκα, οι οποίοι εκλαμβάνονται και ως δάσκαλοι της «σχολής». Με τη «σχολή» της Μονής και κάποιο αντιγραφικό εργαστήρι που θα πρέπει να λειτούργησε εκεί σχετίζεται
και ο κώδικας του «Κουβαρά»: Ένας σύμμικτος κώδικας που περιέχει ιστορίες της Ηπείρου και ενθυμήσεις γεγονότων που κατέγραφαν κατά διαστήματα οι μοναχοί, ένα είδος δηλαδή χρονογραφήματος-ημερολογίου, που φυλασσόταν στη βιβλιοθήκη της Μονής. Με το βιβλιογραφείο αυτό συνδέεται μάλλον και ένα άλλο χειρόγραφο: πρόκειται για τις Ομιλίες εις την Γένεσιν του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που έγραψε ο ιερέας Μιχαήλ Φιλανθρωπηνός, προτού ανέλθει στον μητροπολιτικό θρόνο των Ιωαννίνων και το αφιέρωσε στη Μονή του Αγίου Νικολάου (Τσελίκας, Δέκ., 17-18).
Όπως και αν έχουν τα πράγματα, δεν πρέπει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να λειτούργησε πράγματι σχολή και να οργανώθηκε αντιγραφικό εργαστήρι, επομένως και βιβλιοθήκη, στη Μονή, κρίνοντας από την παράδοση σχολικών κέντρων στην περιοχή, που συνεχίζεται και με τη Σχολή του Αγίου Νικολάου του Στρατηγοπούλου (Ντηλίου) από το 1525 –αν και στην περίπτωση αυτή υπάρχουν ακόμη αμφιβολίες.
Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. ΙΙΙ, Αθήνα, Κότινος, 2007, σ. 366–368.