Ιστορική αναδρομή. Το 1986, δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του Γιώργου Σεφέρη (1900­–1971), η σύζυγός του Μαρώ (1898–2000) αποφάσισε να δωρίσει –μαζί με τα δικά της βιβλία– τη βιβλιοθήκη του νομπελίστα ποιητή στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη του Δήμου Ηρακλείου στην Κρήτη.

Στην απόφαση της Μαρώς δεν έπαιξαν ρόλο λόγοι εντοπιότητας, καθώς ούτε η ίδια ούτε ο ποιητής κατάγονταν από την Κρήτη. Οι λόγοι αυτής της επιλογής, όπως τους εξιστορεί ο Νίκος Γιανναδάκης (1946­–1998), έφορος της Βικελαίας από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι τον θάνατό του, ήταν καθαρά συγκυριακοί. Σχετίζονταν βέβαια με τη σχέση εμπιστοσύνης που είχε αρχίσει να δημιουργείται μεταξύ του Γιανναδάκη και της Μαρώς, όταν αυτή, ύστερα από σύσταση του Μιχάλη Κοπιδάκη, επίκουρου τότε καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ανέθεσε στον Γιανναδάκη τη σύνταξη του Καταλόγου της Βιβλιοθήκης του άντρα της. «Έτσι, λίγο αργότερα, άρχισε αυτή η εργασία [σύνταξη του Καταλόγου], με τη βοήθεια ενός μικρού φωτοτυπικού μηχανήματος, στο living room της οικίας Σεφέρη, στην Άγρας 20 [εκεί έζησε ο ποιητής από το 1960 μέχρι το θάνατό του]. Στη διάρκειά της πολλά συζητήθηκαν, έως ότου, μια μέρα, η κ. Μαρώ Σεφέρη μού ανακοίνωσε την οριστική απόφασή της να προσφέρει αμέσως όλα τα βιβλία του ποιητή, και τα δικά της, στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, γιατί, όπως μου είπε η Βικελαία Βιβλιοθήκη συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για να τα υποδεχθεί και να τα φιλοξενήσει όπως πρέπει», διηγείται στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης του Καταλόγου ο Γιανναδάκης (Κατάλογος Βιβλιοθήκης Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη, Ηράκλειο, Βικελαία Βιβλιοθήκη, 1989, σ. XVI).

Κατάλογος των βιβλίων Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη. Το περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη αποτυπώνεται εναργώς στη μελέτη του Καταλόγου του Νίκου Γιανναδάκη. Ειδικότερα, ο συντάκτης καταγράφει το σύνολο των βιβλίων του ζεύγους (5.620 τίτλοι) χωρίς τον κτητορικό διαχωρισμό τους. Ο Κατάλογος χωρίζεται σε δύο μέρη: α) τα βιβλία που παραδόθηκαν στη  Βικελαία και β) όσα παρέμειναν στην οικία του ποιητή στην οδό Άγρας. Η ταξινόμηση των βιβλίων έγινε κατά το σύστημα DEWEY, με τα βιβλία της πρώτης κατηγορίας (4.733 τίτλοι) να χωρίζονται από τον Γιανναδάκη σε 38 θεματικές ενότητες, ενώ της δεύτερης (887 τίτλοι) σε 28.

Στην κατάταξη των λημμάτων τηρήθηκε αλφαβητική σειρά, με βάση είτε το επώνυμο του συγγραφέα είτε την πρώτη λέξη του τίτλου (σύστημα incipit), όταν δεν αναγράφεται συγγραφέας ή όταν πρόκειται για βιβλίο με συλλογές κειμένων δύο ή περισσότερων συγγραφέων. Στον Κατάλογο, εκτός από το όνομα του συγγραφέα, τον τίτλο του βιβλίου, τον χρόνο και τον τόπο έκδοσης, σημειώνεται αν το βιβλίο έχει δωριστεί από κάποιον, αν έχει αφιέρωση στον Σεφέρη ή στη Μαρώ ή αν υπάρχει σχετική σημείωση από τον ποιητή ή τη γυναίκα του.

Ο συγγραφέας και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργης Γιατρομανωλάκης, σε άρθρο του στο Βήμα στις 9 Σεπτεμβρίου 1990 σχετικό με την έκδοση του Καταλόγου της Βιβλιοθήκης Σεφέρη από τον Νίκο Γιανναδάκη, επιχειρεί μια ποσοτική ανάλυση των βιβλίων κατά θεματικές: Τα περισσότερα (2.020 τίτλοι) ή το 36% –και από τα δύο μέρη του Καταλόγου– είναι κείμενα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας και ακολουθεί η γαλλική λογοτεχνία με 703 τίτλους (12,5%), η αγγλική λογοτεχνία (μεταφρασμένη και μη) με 696 τίτλους (12,38%), η νεότερη φιλοσοφική σκέψη (ελληνική και ξενόγλωσση) με 205 τίτλους (3,6%), η ζωγραφική με 194 τίτλους (3,4%) και η αρχαία ελληνική λογοτεχνία (κείμενα και μελέτες) με 170 τίτλους (3%). Αρκετά είναι και τα βιβλία (ελληνικά και ξενόγλωσσα) σχετικά με την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (48 τίτλοι), ενώ στο τμήμα της Βικελαίας όπου βρίσκεται η Βιβλιοθήκη Σεφέρη υπάρχει μια συλλογή από 65 συνολικά τίτλους θεολογικού, αγιολογικού, υμνολογικού και λειτουργικού περιεχομένου. Αντίθετα, όπως επισημαίνει ο Γιατρομανωλάκης, πολύ μικρός είναι ο αριθμός των νομικών και οικονομικών βιβλίων του Σεφέρη που βρίσκονται στη Βικελαία, μόλις 23. Από αυτά τα 10 έχουν συγγραφέα τον πατέρα του ποιητή, καθηγητή Στυλιανό Σεφεριάδη (1873–1951), ο οποίος υπήρξε επιφανής νομικός.

Ένα στοιχείο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι οι αφιερώσεις και οι σημειώσεις στα βιβλία. Με την ανάγνωσή τους μπορεί κάποιος να καταλάβει αν τα βιβλία είναι προσφορά των ίδιων των δημιουργών ή αγοράστηκαν από τον Σεφέρη. Για παράδειγμα, από τα βιβλία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, που είναι τα περισσότερα στη Βιβλιοθήκη, το 40% περίπου, όπως προκύπτει από τις αφιερώσεις, έχει δωριστεί στον ποιητή από τους ίδιους τους δημιουργούς (ποιητές, πεζογράφους, μελετητές κ.ά.). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Σεφέρης είχε διαβάσει τα περισσότερα βιβλία της βιβλιοθήκης του, καθώς η πλειονότητα φέρει μακροσκελείς σημειώσεις του. Ακόμα, 2.000 περίπου από τα βιβλία φέρουν σε μια από τις πρώτες λευκές σελίδες αύξοντα αριθμό, ο οποίος αντιστοιχεί στην αρίθμηση ενός χειρόγραφου καταλόγου που βρίσκεται στη Βικελαία και είχε συνταχθεί το 1948 από τον ποιητή.

Κατάλογος των περιοδικών Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη. Πέραν του Καταλόγου των βιβλίων της Βιβλιοθήκης, δημιουργήθηκε σχεδόν παράλληλα και ο Κατάλογος των 300 περιοδικών. Η Ειρήνη Χαριτάκη και η Βενετία Τουβλελιού σύνταξαν αναλυτικό κατάλογο με την περιγραφή των περιοδικών, ο οποίος δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Βικελαίας Παλίμψηστον (τχ. 9/10, Δεκέμβριος 1989 / Ιούνιος 1990). Το παλαιότερο περιοδικό στη Βιβλιοθήκη Σεφέρη είναι το La Plume [τχ. 163 (1896), 205 (1897), 221 (1898), 263 (1899)] και το νεότερο τα Εικαστικά (τχ. 1, 1982).   

Γενικότερα, τα περιοδικά χωρίζονται σε ελληνικά και ξενόγλωσσα και είναι ταξινομημένα αλφαβητικά. Οι αναγραφές, σύμφωνα με τον Κατάλογο, περιλαμβάνουν τα παρακάτω στοιχεία και με την εξής σειρά: τίτλος, υπεύθυνος φορέας για τη μνεία έκδοσης, περιοχή μνείας της έκδοσης, ειδική περιοχή για περιοδικές εκδόσεις, τοποχρονολογία, φυσική περιγραφή, σημειώσεις. Η ταξινόμηση των αναγραφών έγινε σύμφωνα με τους κανόνες ταξιθέτησης της American Library Association (ALA), ενώ για τη διευκόλυνση του χρήστη καταρτίστηκαν τρία ευρετήρια: Εκδοτών/Τυπογράφων, Τόπων Έκδοσης και Χρονολογικό.

Τέλος, όσον αφορά το αρχείο εγγράφων του Σεφέρη (επιστολές, αποκόμματα, προσωπικά και επαγγελματικά έγγραφα κ.ά.), το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Ο όγκος του αρχειακού υλικού φτάνει τα 11 γραμμικά μέτρα και τα χρονολογικά του όρια είναι από το 1900 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, καθώς η Μαρώ συνέχιζε να συλλέγει αποκόμματα και να διατηρεί αλληλογραφία σχετική με τον ποιητή και το έργο του και μετά τον θάνατό του.

Επίσης, το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του Σεφέρη ανήκει στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) χάρη στη δωρεά της Μαρώς Σεφέρη το 1984 και της κόρης της Άννας Λόντου το 1999. Εκτός από πολυάριθμες εκτυπώσεις διαφόρων μεγεθών, περιλαμβάνει περίπου 2.500 αρνητικά και καλύπτει χρονική περίοδο πενήντα ετών, από τα φοιτητικά χρόνια του ποιητή στο Παρίσι (1918–1924) έως τις τελευταίες εκδρομές του στην Ελλάδα το 1969–1970. Από αυτό το φωτογραφικό υλικό, το ΜΙΕΤ κυκλοφόρησε το 2000 λεύκωμα με τίτλο Οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη.

Κατάλογοι της Βιβλιοθήκης

Γιανναδάκης, Ν.Χ., Κατάλογος Βιβλιοθήκης Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη, Ηράκλειο, Βικελαία Βιβλιοθήκη, 1989.

Χαριτάκη, Ειρήνη / Βενετία, Τουβλελιού, «Κατάλογος περιοδικών Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη», Παλίμψηστον, 9/10 (Δεκέμβριος 1989 / Ιούνιος 1990), σ. 299.