H αίσθηση που προκαλείται σε κάθε επισκέπτη του Βολφενμπύττελ, είναι ότι η πόλη αυτή της Σαξονίας στη βόρεια Γερμανία, ζει και αναπνέει για τη βιβλιοθήκη της, την Bibliotheca Augusta. Ιδρυτής της βιβλιοθήκης θεωρείται ο δούκας Γιούλιους Μπράνσβικ-Λύνεμπουργκ, που βασίλεψε από το 1568 έως το 1589, μεταβάλλοντας το μεσαιωνικό δουκάτο σε σύγχρονο κράτος με όλα τα χαρακτηριστικά ενός ουμανιστικού κέντρου. Υποστήριξε την οργάνωση πανεπιστημίου στο Χέλμσταντ, ίδρυσε δικό του τυπογραφείο, εισήγαγε τη Μεταρρύθμιση και προσέδωσε δημόσιο χαρακτήρα στην ήδη πλούσια βιβλιοθήκη του. Το 1572 δημοσίευσε τη «Liberey-Ordnung» για τον βιβλιοθηκάριό του δίνοντας διαταγή να στεγαστούν στη βιβλιοθήκη του τα μεσαιωνικά χειρόγραφα που φυλάσσονταν στα διάφορα μοναστήρια και στους καθεδρικούς ναούς των γύρω περιοχών.

Ο διάδοχος δούκας, Χάινριχ Γιούλιους (π. 1589–1613), όχι μόνο εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη που κληρονόμησε από τον πατέρα του, αλλά με το συγγραφικό του ταλέντο και τις γνώσεις του γύρω από τη μουσική προσέδωσε διεθνικό χαρακτήρα στην αυλή του και γενικότερα στην πνευματική ζωή του Βόλφενμπύττελ.

Το 1600 o νέος βιβλιοθηκάριος που αντικατέστησε τον Λέονχαρντ Σρέτερ, ο Ιωάννης Αδάμ Λεονίκερος, βρήκε μεγάλη ακαταστασία και εγκατάλειψη στον χώρο της βιβλιοθήκης. Η οργάνωσή της αποτελούσε πλέον επιτακτική ανάγκη και έτσι προστέθηκαν πολλά σημαντικά χειρόγραφα ιστορικής σημασίας, όπως οι 165 κώδικες του θεολόγου Ματθαίου Φλάκιου Ιλλυρικού, ένα ελληνικό χειρόγραφο του 6ου αιώνα μ.Χ. με έργα του Ιωάννη Χρυσοστόμου και δύο έγγραφα με συνθηκολογικές πράξεις του Καρλομάγνου. Με τον θάνατο του Χάινριχ Γιούλιους το 1613, καταμετρήθηκαν περισσότεροι από 10.000 τόμοι.

Η βιβλιοθήκη του δούκα Αυγούστου φέρει την ονομασία του διάσημου και πολυμαθούς δούκα Αυγούστου Μπράνσβικ-Λύνεμπουργκ (1579–1666), ο οποίος το 1635 βρέθηκε κληρονόμος του δουκάτου, το οποίο βρισκόταν την εποχή εκείνη υπό την κατοχή των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και σπαρασσόταν από συνεχείς πολέμους. Θα περάσουν εννέα χρόνια ωσότου κατορθώσει ο δούκας Αύγουστος να επανακτήσει τον πύργο του Βόλφενμπυττελ. Σε ηλικία μόλις 16 ετών είχε ανακηρυχθεί πρύτανης του Πανεπιστημίου του Ρόστοκ και τον επόμενο χρόνο του απονεμήθηκε ο ίδιος τιμητικός τίτλος από το φημισμένο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης. Ύστερα από μια επιμορφωτική περιήγηση εγκαταστάθηκε στο Χιτσάκερ, περιτριγυρισμένος από βιβλία που για χρόνια συγκέντρωναν πράκτορες για λογαριασμό του. Όταν ήρθε στο Βόλφενμπυττελ για να αναλάβει τη διοίκηση του δουκάτου του το 1649, η συλλογή του αριθμούσε 60.000 τόμους, και έως τον θάνατό του το 1666, ο αριθμός διπλασιάστηκε. 

Ο Αύγουστος αναζητούσε και συνέλεγε αυθεντικό υλικό, με αποτέλεσμα να διασωθούν γοτθικές σταχώσεις και ημικατεστραμμένα χειρόγραφα με σπάνιες ξυλογραφίες, που αλλιώς θα είχαν χαθεί παντοτινά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μοναδικό αντίτυπο της έκδοσης του Ούλριχ Μπόνερ Der Edelstein που τυπώθηκε στη Βαμβέργη από τον Άλμπρεχτ Πφίστερ το 1461. Πρόκειται για το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο που τυπώθηκε με κινητά μεταλλικά στοιχεία.

Στο κτίριο της βιβλιοθήκης που είχε ανεγερθεί απέναντι από τον πύργο του Αυγούστου, τα βιβλία ήταν ταξινομημένα σε είκοσι ενότητες και τοποθετημένα σύμφωνα με το σχήμα τους. Για τον Αύγουστο τα βιβλία αυτά αποτελούσαν «έργα γνώσης» τα οποία  δεν έπαυε να μελετά, να αξιολογεί και να τα χρησιμοποιεί σαν εγκυκλοπαιδικό υλικό στα συγγράμματα του. Παρέμεινε δραστήριος και πολυπράγμων έως το τέλος της ζωής του, ασχολούμενος με την ταξινόμηση και την αξιολόγηση του θησαυρού του. Ωστόσο, δεν επεδίωξε να συγγράψει την αυτοβιογραφία του, όπου θα μπορούσε να διατυπώσει τις ιδέες και τους προβληματισμούς του γύρω από το βιβλίο. Χωρίς αμφιβολία, υπήρξε το πρότυπο του βιβλιόφιλου για την εποχή του, καθώς πέτυχε να συγκεντρώσει οτιδήποτε σημαντικό κυκλοφόρησε τον 16ο και τον 17ο αιώνα και είχε σχεδόν όλα τα έργα που είχαν τυπωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο τον 16ο αιώνα.

Ο Αύγουστος για πολλά χρόνια εκτελούσε και χρέη βιβλιοφύλακα, ενώ ο εξάτομος εντυπωσιακός κατάλογος της βιβλιοθήκης του γράφτηκε αποκλειστικά σχεδόν από τον ίδιο και τοποθετήθηκε στον «τροχό του βιβλίου», τον οποίο είχε παραγγείλει να κατασκευαστεί για λογαριασμό του στο Άουγκσμπουργκ. Ο τρόπος με τον οποίο συγκέντρωσε όλο αυτό το υλικό δεν έχει καμία σχέση με τις συνήθεις πρακτικές των ηγεμόνων, που συχνά κατά τη διάρκεια των πολέμων λεηλατούσαν και υφάρπαζαν μεγάλες συλλογές βιβλίων. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που ο Αύγουστος προσάρτησε βίαια θησαυρούς, όπως τρία ελληνικά χειρόγραφα που ανήκαν στον Γκουαρίνο ντα Βερόνα και τα οποία κατάσχεσαν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα στη Μάντοβα (1630) και τα χειρόγραφα που δήμευσε από τα μοναστήρια του Σανκτ Μπλάζιεν, στο Μπράνσβικ και του Μαριεντάλ κοντά στο Χέλμσταντ. Και εκτός από τα βιβλία που δεχόταν ως δώρα από ηγεμόνες και εκκλησιαστικούς αξιωματούχους, όπως εκατό τόμους που έλαβε από τον καρδινάλιο Μαζαρίνο, βιβλιοδετημένους με το οικόσημο του Γάλλου βιβλιόφιλου, τα περισσότερα προέρχονταν από ένα διεθνές δίκτυο πρακτόρων που είχε οργανώσει για τον σκοπό αυτό.

Ο πλούτος της βιβλιοθήκης του Βόλφενμπύττελ είναι εντυπωσιακός και εκτός από τα ανεκτίμητα χειρόγραφα (όπως ο Codex Argimensorum γραμμένος σε περγαμηνή, εικονογραφημένος με έγχρωμα σκίτσα που περιγράφει τεχνικές της αγροτικής ζωής των Ρωμαίων και χρονολογείται από τον 6ο αιώνα) στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται και περίπου 6.000 αρχέτυπα. Από αυτά ξεχωρίζουν η Αγία Γραφή των 36 γραμμών που τυπώθηκε γύρω στο 1458 από τον Γουτεμβέργιο και το Der Edelstein του Μπόνερ τυπωμένο από τον Πφίστερ το 1461. Ο εντυπωσιακός αυτός θησαυρός της πρώιμης τυπογραφίας πλαισιώνεται από 75.000 εκδόσεις που χρονολογούνται τον 16ο αιώνα και 120.000 εκδόσεις που τυπώθηκαν τον 17ο αιώνα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πλούσια χαρτογραφία, με τους μοναδικούς πορτογαλικούς θαλάσσιους χάρτες της εποχής των μεγάλων εξερευνήσεων, που σχεδιάστηκαν και χρωματίστηκαν πάνω σε περγαμηνές και χρονολογούνται τον 16ο αιώνα. Εξίσου σημαντικά ντοκουμέντα αποτελούν και οι χάρτες του Κάσπαρ Φόπελ (χάρτες του Ρήνου) του 1555, ο Παγκόσμιος χάρτης του 1570 και ένας θαυμάσιος ευρωπαϊκός χάρτης του 1572. Η χαρτογραφική συλλογή αριθμεί 4.500 κομμάτια, χιλιάδες άλλους χάρτες ειδικού ενδιαφέροντος καθώς και υδρόγειους σφαίρες, από την πρώιμη εποχή κατά την οποία άρχισαν να κατασκευάζονται, όπως η Υδρόγειος του Μερκάτορα του 1451. Τέλος, σε αυτή τη συνύπαρξη ετερόκλητου χειρόγραφου και έντυπου υλικού πρέπει να μνημονεύσουμε τη συλλογή χαλκογραφιών με πορτρέτα του πνευματικού κόσμου, από την εποχή της ιταλικής Αναγέννησης έως τα χρόνια του Διαφωτισμού. Αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα «πινακοθήκη προσωπογραφιών» αριθμεί περισσότερες από 40.000 χαλκογραφίες και αναδεικνύει κατά κάποιον τρόπο τις στενές σχέσεις του καλλιτεχνικού και του λόγιου κόσμου της εποχής.

Στη βιβλιοθήκη του δούκα Αυγούστου στο Βόλφενμπύττελ, άλλη μια Ιθάκη του ευρωπαϊκού πνεύματος και της ουμανιστικής αντίληψης ως προς την κατοχή και χρήση των βιβλίων, μνημονεύεται ο κτήτοράς της, ο δούκας Γιούλιους και στην επιγραφή που βρίσκεται χαραγμένη σε μια εσωτερική πόρτα της βιβλιοθήκης: «Εάν [ο αναγνώστης] δεν βρει απόλυτα αυτό που ανταποκρίνεται στον προβληματισμό του ή κάτι που κατά την άποψή του δεν είναι αποδεκτό, ας το αντιμετωπίσει ήρεμα και ας το επεξεργαστεί με ησυχία».

 Κ.Σπ. Στάικος, Βιβλιοθήκη: Από την Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση, Αθήνα, Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, 1996, σ. 392–407.