Βιογραφικά στοιχεία. Η Αικατερίνη των Μεδίκων (Caterina Maria Romola di Lorenzo de Medici) γεννήθηκε το 1519 στη Φλωρεντία. Γόνος του Λαυρέντιου Β΄ των Μεδίκων, Δούκα του Ουρμπίνο, και της Μαγδαληνής ντε Λα Τουρ ντ’ Ωβέρν έχασε και τους δύο γονείς της σε διάστημα λίγων ημερών μετά τη γέννησή της. Ο θείος της Πάπας Κλήμης Ζ΄ φρόντισε η μικρή Αικατερίνη να αποκτήσει κλασική παιδεία καλλιεργώντας το πνεύμα της σε διάφορους τομείς μέχρι που κανόνισε τον γάμο της με τον πρίγκιπα Ερρίκο, Δούκα της Ορλεάνης, στα 14 της χρόνια.

Ένα χρόνο μετά τον γάμο τους, ο διάδοχος του γαλλικού θρόνου Ερρίκος σύναψε σχέση με την Ντιάνα ντε Πουατιέ η οποία έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή του τα επόμενα 25 χρόνια. Καταλυτικός παράγοντας που οδήγησε στον παραγκωνισμό της Αικατερίνης ήταν η δυσκολία του ζευγαριού να αποκτήσει παιδιά. Πέρασαν δέκα χρόνια μέχρι η Αικατερίνη να φέρει στο φως το πρώτο τους παιδί από τα εννιά στο σύνολο. Το 1547 ο σύζυγός της ανέβηκε στον θρόνο της Γαλλίας ως Ερρίκος Β΄ για ένα μικρό διάστημα πριν πεθάνει (1559) σε ατύχημα κατά τη διάρκεια μιας κονταρομαχίας. Η βασίλισσα Αικατερίνη δεν ξεπέρασε ποτέ τον θάνατο του συζύγου της επιλέγοντας μαύρα ενδύματα μέχρι το τέλος της ζωής της και προσθέτοντας στον θυρεό της μια σπασμένη λόγχη με την λατινική επιγραφή lacrymae hinc, hinc dolor (από αυτά τα δάκρυα και η θλίψη μου).

Τρία από τα παιδιά της Αικατερίνης διετέλεσαν διαδοχικά βασιλιάδες της Γαλλίας, ο Φραγκίσκος Β΄ (πέθανε ένα χρόνο μετά τη στέψη), ο Κάρολος Θ΄ και ο Ερρίκος Γ΄. Με την άνοδο του Καρόλου στον θρόνο (1560) η Αικατερίνη διαδραμάτισε τον ρόλο της αντιβασίλισσας σε μια περίοδο εξαιρετικά τεταμένη για τη Γαλλία, με συγκρούσεις μεταξύ καθολικών και προτεσταντών (ουγενότων) σε όλη την επικράτεια. Παράλληλα οι οικογένειες ευγενών, Γκυζ και Βουρβώνοι εποφθαλμιούσαν τον θρόνο με συνεχείς εντάσεις και συνομωσίες μεταξύ τους.

Η Σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου. Οι Γαλλικοί Θρησκευτικοί Πόλεμοι (1562–1598) συνέπεσαν με τη βασιλεία της Αικατερίνης και των γιων της Καρόλου και Ερρίκου κάτι που οδηγούσε συχνά σε πολλά αδιέξοδα και λανθασμένες αποφάσεις των εμπλεκόμενων, με το πιο μελανό σημείο να είναι η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου τον Αύγουστο του 1572. Γύρω στους 5.000 ουγενότους σφαγιάστηκαν από εξαγριωμένα πλήθη καθολικών στο Παρίσι και στην επαρχία, με την ανοχή του στέμματος, γεγονός που κηλίδωσε ανεπανόρθωτα τη φήμη της βασίλισσας και του ψυχολογικά άστατου Καρόλου. Κατηγορήθηκαν για ηθική αυτουργία και υποκίνηση της σφαγής, αν και κάποιοι ιστορικοί αμφισβητούν την ανάμειξη της Αικατερίνης. Οι oυγενότοι έχασαν πολλά εξέχοντα μέλη τους αλλά οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι δεν έληξαν παρά μονό το 1598 με το Διάταγμα της Νάντης.

Η Αικατερίνη και οι Τέχνες. Η Βασίλισσα της Γαλλίας έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για το ουμανιστικό κίνημα του 15ου και 16ου αιώνα. Πίστευε στο ουμανιστικό ιδεώδες του καλλιεργημένου ηγεμόνα της Αναγέννησης και μόλις απέκτησε τον έλεγχο του βασιλικού ταμείου πρόσφερε καλλιτεχνικές χορηγίες για τριάντα χρόνια σε όλους τους τομείς της τέχνης ακόμα και της γαστρονομίας (με την εισαγωγή νέων τεχνικών, σκευών και τροφίμων κυρίως από την Ιταλία). Η αγάπη της Αικατερίνης των Μεδίκων για τις τέχνες, τις επιστήμες και τα πολύτιμα αντικείμενα αντικατοπτρίζεται στη σπουδαία συλλογή βιβλίων της Βιβλιοθήκης της και στη συλλογή πολυτελών αντικειμένων που βρισκόταν στα παλάτια της.

Μετά τον θάνατο της Αικατερίνης (1589), στο Hôtel de la Reine (βασιλικό παλάτι) καταγράφηκαν όλα τα αντικείμενα που είχε στην κατοχή της. Από αυτό αποδεικνύεται ότι η Βασίλισσα ήταν μανιώδης συλλέκτρια. Στα καταγεγραμμένα έργα τέχνης περιλαμβάνονταν ταπισερί, χειροποίητοι χάρτες, γλυπτά, πολυτελή υφάσματα, εβένινα και ελεφάντινα έπιπλα, σερβίτσια από πορσελάνη και κεραμικά από τη Λιμόζ. Κατείχε επίσης πολλούς πίνακες ζωγραφικής και κυρίως πορτρέτα φτιαγμένα ως επί το πλείστον από το χέρι του Ζαν Κλουέ και του γιου του Φρανσουά Κλουέ που υπήρξαν οι προσωπικοί ζωγράφοι της οικογένειας της Αικατερίνης και άλλων μελών της βασιλικής αυλής. Με τον θάνατό της η ποιότητα της γαλλικής προσωπογραφίας έχασε σε ποιότητα.

Στον τομέα της μουσικής η Αικατερίνη εισήγαγε πολλές καινοτομίες όπως για παράδειγμα την αύξηση της σημασίας του χορού στα δρώμενα από τον οποίο προέκυψε το ballet de cour και το ballet comique de la reine. Λόγω της σύνθεσης του χορού, της μουσικής, των στίχων και των σκηνικών, το ballet comique de la Reine θεωρείται από τους ερευνητές ως το πρώτο αυθεντικό μπαλέτο. Γενικά η Αικατερίνη απασχολούσε κορυφαίους καλλιτέχνες και μουσικούς στην αυλή της που με τα έργα τους υμνούσαν κυρίως το ιδανικό της ειρήνης στο ταραγμένο από τους πολέμους βασίλειο.

Η αρχιτεκτονική επίσης ήταν μια από τις μεγάλες αγάπες της Αικατερίνης με σπουδαία αρχιτεκτονικά έργα να διεκπεραιώνονται κατά τη διάρκεια της βασιλείας της. Οι σύγχρονοί της την αποκαλούσαν «νέα Αρτεμισία» από την Αρτεμισία της Καρίας που έχτισε το Μαυσωλείο για τον σύζυγό της. Με τον θάνατο του βασιλιά και συζύγου της Ερρίκου, η Βασίλισσα θέλησε να απαθανατίσει τη μνήμη του συζύγου της και να ενισχύσει τη δύναμη της δυναστείας των Βαλουά μέσω μιας σειράς πολυέξοδων αρχιτεκτονικών έργων: το Château de Montceaux, το Château de Saint-Maur, το Château Chenonceau και δύο νέα παλάτια στο Παρίσι, το Tuileries και το Hôtel de la Reine. Η ίδια συμμετείχε στενά στον σχεδιασμό και στην επίβλεψη όλων τον οικοδομημάτων που ανέγειρε.

Τελευταία περίοδος και θάνατος. Τρία χρόνια μετά τη Σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου ο βασιλιάς Κάρολος πεθαίνει μέσα σε παραλήρημα τύψεων. Ο αγαπημένος γιος της Αικατερίνης τον διαδέχεται ως Ερρίκος Γ΄. Ο Ερρίκος στάθηκε ανίκανος να διοικήσει το βασίλειο που συνέχιζε να βρίσκεται σε εμφύλια διαμάχη κάτι που οδήγησε στον θρόνο τον Ερρίκο της Ναβάρρας (Ερρίκος Δ΄), μετά τη δολοφονία του Ερρίκου Γ΄, με το προτεσταντικό του παρελθόν να τον ακολουθεί παρά την μεταστροφή του στον καθολικισμό. Η Αικατερίνη ακολουθούσε τακτική ενότητας και προσπάθειας ειρήνευσης των αντιμαχόμενων παρατάξεων στην εξαντλημένη από τους εμφυλίους Γαλλία. Παρ’ όλα αυτά οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν.

Τον Ιανουάριο του 1589 η Αικατερίνη των Μεδίκων πεθαίνει από μόλυνση στους πνεύμονες περικυκλωμένη από εχθρούς του στέμματος, καθολικούς και ουγενότους. Η σορός της μεταφέρθηκε στη Βασιλική του Σαιν Ντενί αρκετούς μήνες μετά λόγω των συγκρούσεων. Με τον θάνατό της και την άνοδο στον θρόνο του Ερρίκου Δ΄ σφραγίζεται το τέλος της δυναστείας των Βαλουά και ξεκινά η άνοδος των Βουρβόνων στο βασίλειο της Γαλλίας. Παρότι πέθανε με εχθρούς παντού τριγύρω της, οι οποίοι τη θεωρούσαν συνώνυμο της δολοπλοκίας, η Αικατερίνη των Μεδίκων είχε κατορθώσει να κάνει τη Γαλλία ένα ισχυρό βασίλειο κάτω από αντίξοες συνθήκες με προτεσταντικά κράτη έτοιμα να επέμβουν (Κάτω Χώρες, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) προς όφελος των ουγενότων. Η Γαλλία θα συνέχιζε να σπαράσσεται από θρησκευτικούς πολέμους πριν από την είσοδό της στον 17ο αιώνα και το ξεκίνημα μιας πιο σταθερής εποχής.

Βιβλιογραφία

Frieda L., Catherine de Medici: Renaissance Queen of France, New York 2003.

Knecht R.J., Catherine de Medici, London 1998.

Somervill B., Catherine de Medici: The Power behind the French Throne, New York 2005.