Τα πρώτα χρόνια. Το όνομα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ έχει συνδεθεί με τον μεγαλύτερο και δημοφιλέστερο δραματουργό και ποιητή της νεότερης εποχής. Ήταν ο κυριότερος εκπρόσωπος της αγγλικής δραματουργίας της Ελισαβετιανής (1558–1603) και Ιακωβιανής (1603–1625) περιόδου και με το έργο του ανανέωσε και ώθησε το θέατρο σε νέα μονοπάτια και αναζητήσεις.

Η γέννησή του τοποθετείται το 1564 στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον, μια πόλη με πλούσια εμπορική αγορά γύρω στα 160 χλμ. βορειοδυτικά του Λονδίνου, στις όχθες του ποταμού Έιβον. Ήταν γιος του Τζον Σαίξπηρ και της Μαίρης Άρντεν (γόνος εύπορης οικογένειας γαιοκτημόνων) οι οποίοι είχαν αποκτήσει άλλα εφτά παιδιά δύο εκ των οποίων πέθαναν σε παιδική ηλικία. Ο Τζον Σαίξπηρ ασκούσε το επάγγελμα του βυρσοδέψη και του κατασκευαστή γαντιών με αρκετή επιρροή στα κοινά της πόλης, κάτι που του εξασφάλισε τη θέση του δημάρχου του Στράτφορντ το 1568. Το γεγονός αυτό εξηγεί την οικονομική άνεση της οικογένειας και τη φοίτηση του Ουίλιαμ στο Νέο Βασιλικό Σχολείο Γραμματικής του Εδουάρδου Στ΄ στην πόλη, όπου σπούδασε λατινικά και κλασική γραμματεία.

Σε ηλικία 18 ετών και πιθανότατα κάτω από την πίεση μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, παντρεύτηκε την κατά οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του Ανν Χάθαγουεϊ με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά. Από το 1585 έως το 1592 υπάρχει ένα μυστήριο σχετικά με τη ζωή του λόγω έλλειψης στοιχείων. Σύμφωνα με τις μεταγενέστερες πηγές ο Σαίξπηρ είτε κρυβόταν από τον προτεστάντη πολιτικό Τόμας Λούσι που εξεδίωκε καθολικές οικογένειες όπως του Σαίξπηρ, είτε εργαζόταν σαν βοηθός θέατρου και ιπποκόμος των αριστοκρατών θεατών στα θέατρα του Λάνκασαϊρ και του Λονδίνου. Πάντως το 1592 τον βρίσκουμε να εργάζεται ως ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας στο Λονδίνο.

Η ενασχόλησή του με το θέατρο. Νωρίς στην καριέρα του και εν μέσω επιδημίας πανώλης στο Λονδίνο (1592–1594) με τα θέατρα να κλείνουν συχνά, ο Σαίξπηρ δέχτηκε την οικονομική και ηθική στήριξη του Κόμη του Σαουθάμπτον για τις παραστάσεις του. Για τον λόγο αυτό ο Σαίξπηρ του αφιέρωσε δύο από τα πρώτα του ποιήματα, το Αφροδίτη και Άδωνις και τον Βιασμό της Λουκρητίας. To 1594, κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α΄, η θεατρική ομάδα του Σαίξπηρ μπήκε κάτω από την προστασία του Χένρυ Κάρεϊ Λόρδου του Τσάμπερλεϊν και γι’αυτό η ομάδα ονομάστηκε Lord’s Chamberlain’s Men. Υπό αυτό το όνομα γράφτηκαν και ανέβηκαν πολλά από τα περιώνυμα έργα του Σαίξπηρ όπως ο Άμλετ, ο Οθέλλος, ο Μάκβεθ και ο Βασιλιάς Ληρ. Με την άνοδο στον θρόνο του Ιακώβου Α΄ η ομάδα μετονομάστηκε σε King’s Men υπό την αιγίδα του ίδιου του βασιλιά. Πρέπει να σημειωθεί ότι παρά το συχνά επαναστατικό για την εποχή περιεχόμενο των θεατρικών έργων, τόσο η Ελισάβετ όσο και ο Ιάκωβος ήταν λάτρεις του θεάτρου και πολύ συχνά ενεργούσαν ως πάτρωνες καλλιτεχνών.

Το 1599, ο Σαίξπηρ και άλλοι ηθοποιοί της ομάδας του χτίσανε, με δική τους χρηματοδότηση, ένα θέατρο στις όχθες του Τάμεση στο Λονδίνο, το λεγόμενο Globe Theatre, στο οποίο ανέβαιναν όλες οι παραστάσεις τους κατ’ αποκλειστικότητα. Το θέατρο καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά το 1613 αλλά η ομάδα κατόρθωσε να το ξαναχτίσει την επόμενη χρονιά. Μετά από πολλές περιπέτειες μέσα στους αιώνες, το Globe Theatre λειτουργεί έως σήμερα ως χώρος τέχνης.     

Το έργο του. Για το έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά τους τελευταίους τέσσερις αιώνες. Έγραψε συνολικά 38 θεατρικά έργα (ιστορικά, κωμωδίες, τραγωδίες και ρομαντικά), 2 αφηγηματικά ποιήματα, 154 σονέτα και πολλά ποιήματα από τα οποία δεν έχει σωθεί κανένα αυθεντικό χειρόγραφο παρά μόνο μεταγενέστερες μετεγγραφές. Υπάρχει επίσης μια μακροχρόνια ιστορική και φιλολογική διαμάχη για το αν ο Σαίξπηρ ήταν ένα ενιαίο πρόσωπο και ο μοναδικός συγγραφέας όλων αυτών των έργων, με ορισμένους να πιστεύουν ότι κάποια έργα ανήκουν σε άλλους συγγραφείς όπως ο διάσημος δραματουργός Κρίστοφερ Μάρλοου (1564–1593) που επηρέασε και αγαπήθηκε από τον Σαίξπηρ. Οι περισσότεροι ερευνητές ωστόσο συμφωνούν ότι το σαιξπηρικό corpus αποτελεί ένα ενιαίο έργο. Σίγουρο πάντως είναι πως ο Σαίξπηρ συνεργάστηκε και με άλλους συγγραφείς σε κάποια έργα όπως ο Τζον Φλέτσερ (1579–1625) στο έργο Οι Δύο Συγγενείς Άρχοντες το 1613.

Το έργο του Σαίξπηρ αποτελεί μια πρωτοποριακή προσέγγιση της θεατρικής τέχνης, κάτι που έδωσε μια νέα διάσταση στο θέατρο και γέννησε μια καινούρια εποχή για την δραματουργία. Το περιεχόμενο των έργων του συνδυάζει την ελληνορωμαϊκή κλασική θεατρική παράδοση με την επιβλητικότητα των σκανδιναβικών σάγκα και σύγχρονους προβληματισμούς της Ελισαβετιανής και Ιακωβιανής περιόδου. Σε αντίθεση όμως με την αρχαία τραγωδία, από τις σαιξπηρικές τραγωδίες λείπει η κάθαρσις, με τους θεατές να στερούνται αυτήν την ίαση της ψυχής κατά τον Αριστοτέλη και να βιώνουν μια βαθιά εμπειρία δίχως εξιλέωση. Συχνά το περιεχόμενο του έργου του διέπεται από μια αμφισβήτηση της εξουσίας και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας για δόξα και δύναμη, με μια υπαρξιακή αναζήτηση που περνά μέσα από μια «αναρχική» θεώρηση του κόσμου και της ανθρώπινης ζωής. Με το τέλος της Ιακωβιανής εποχής και με την άνοδο στον θρόνο του συντηρητικού Καρόλου Α΄ (1625–1649) όπως και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1642–1651), ο Σαίξπηρ και οι σύγχρονοί του θεωρήθηκαν ακραία στοιχεία και σχεδόν ξεχάστηκαν. Το έργο του βγήκε ξανά στο προσκήνιο με την Παλινόρθωση των Στιούαρτ και τον Κάρολο Β΄ (1660) που ήταν λάτρης της Κωμωδίας, των ανήθικων αστείων και του έκφυλου βίου.

Στον Σαίξπηρ επίσης αποδίδεται η νέα πνοή στην αγγλική γλώσσα μετά τον 16ο αιώνα με την εισαγωγή νέων λέξεων δικής του επινόησης όπως λέξεις bedroom (Όνειρο Θερινής Νυκτός), downstairs (Ερρίκος Δ΄), gossip (Κωμωδία των Παρεξηγήσεων), hurry (Κωμωδία των Παρεξηγήσεων), kissing (Αγάπης Αγώνας Άγονος), lonely (Κοριολάνος), traditional (Ριχάρδος Γ΄), puppy dog (Βασιλιάς Ιωάννης) κ.ά. Υπολογίζεται ότι ο Σαίξπηρ εισήγαγε περί της 1.700 λέξεις στην αγγλική γλώσσα που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα.

Η οικονομική άνεση έδωσε τη δυνατότητα στον Σαίξπηρ να αγοράσει το 1597 ένα νέο σπίτι στο Στράτφορντ (πέρα από το πατρικό που κληρονόμησε μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1601) και να κατοικήσει εκεί με την οικογένειά του. Το ονόμασε New Place και ήταν μία από τις μεγαλύτερες οικίες στην καρδιά της πόλης χτισμένη με τούβλο και ξύλο. Η ζωή του μοιραζόταν μεταξύ Λονδίνου και Στράτφορντ μέχρι το 1610 όταν και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη γενέτειρά του πιθανότατα εγκαταλείποντας τα θεατρικά δρώμενα. Σύμφωνα με τον αστικό θρύλο ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ πέθανε το 1616 αφού αρρώστησε έπειτα από μια βραδιά οινοποσίας με δύο άλλους ποιητές και φίλους, τον Μπέντζαμιν Τζόνσον και τον Μάικλ Ντράυτον. Είχε αφήσει πίσω του μια τεράστια παρακαταθήκη για το παγκόσμιο θέατρο.

Βιβλιογραφία

Κοντήρη Τίνα, Ο Σαίξπηρ, η Αναγέννηση κι εμείς, Αθήνα 2008.

Bryson B., Σαίξπηρ, όλη η αλήθεια για τη ζωή του, Αθήνα 2010.

Kott J., Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας, Αθήνα 1970.