Ο Κύπριος μοναχός Νεόφυτος, που έζησε τον 12ο αιώνα, προερχόμενος από αγροτική οικογένεια, δεν γνώριζε γράμματα όταν εισήλθε στη Μονή του Χρυσοστόμου, κοντά στη Λευκωσία, αλλά σύντομα απέκτησε ικανοποιητικές γνώσεις γύρω από την ελληνική εκκλησιαστική γραμματεία και άρχισε να συγκροτεί προσωπική βιβλιοθήκη. Κατάρτισε μια συλλογή με πενήντα περίπου τόμους, σημαντικός αριθμός για τα δεδομένα της εποχής, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του την ένδεια των γύρω περιοχών σε βιβλία. Ο ίδιος αναφέρεται στη μάταιη αναζήτηση, επί τριάντα ολόκληρα χρόνια, ενός αντιγράφου του Εξαημέρου του Μ. Βασιλείου. Επίσης, ο Νεόφυτος απαριθμεί με καμάρι στο Τυπικό του τις συγγραφικές του δραστηριότητες. Αρκετά έργα του διασώθηκαν σε μοναδικά αντίγραφα, τα οποία είχε καταθέσει στη βιβλιοθήκη της Μονής, από όπου τα αγόρασαν πράκτορες της γαλλικής κυβέρνησης τον 17ο αιώνα (Mango, Βυζ., 147-149 · Βιβλιοθήκη, 163-165).