Η Βιβλιοθήκη της Αικατερίνης. Η Αικατερίνη των Μεδίκων διατηρούσε δεσμούς με πολλές λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 16ου αιώνα στη Γαλλία όπως ο κληρικός και συγγραφέας Ζακ Αμυό, που υπήρξε δάσκαλος των γιων της, ο ελληνιστής και ποιητής Ζαν Ντορά ο οποίος είχε ελεύθερη πρόσβαση στη βιβλιοθήκη της, o ποιητής Πιερ ντε Ρονσάρ και o δοκιμιογράφος και περίφημος ουμανιστής Μισέλ ντε Μονταίν (Μονταίνιος). Ο ρόλος της Αικατερίνης ως προστάτιδας των γραμμάτων και των τεχνών αποδεικνύεται και από την υποστήριξή της στον ουμανιστή Πιερ ντε λα Ραμέ όταν εκδιώχθηκε (λόγω προτεσταντισμού) από του καθολικούς συναδέλφους του και βρήκε καταφύγιο στο Παλάτι του Φονταινεμπλώ. Εκεί ο Ραμέ επιδόθηκε στη μελέτη της βιβλιοθήκης που είχε δημιουργήσει ο Κάρολος Ε΄ της Γαλλίας.

Η Αικατερίνη δεν ήταν μόνο πάτρονας λογίων και λογοτεχνών αλλά επίσης ιδιαίτερα βιβλιόφιλη και η ίδια. Η ουμανιστική εκπαίδευση που της δόθηκε στην Ιταλία, της έδωσε τη δυνατότητα να διαβάζει σε ελληνικά και λατινικά. Αγαπούσε πολύ την Ιστορία και συχνά χρησιμοποιούσε αποφθέγματα σπουδαίων συγγραφέων και ιστορικών προσώπων σε κρατικές συναντήσεις.  Υπήρξε επίσης πολύ σχολαστική στον τρόπο που εμπλούτιζε τη συλλογή της σε βιβλία. Με τον θάνατο του ξαδέρφου της στρατηγού Πιερ Στρότζι (1558) ο οποίος κατείχε μια σπουδαία συλλογή βιβλίων σε αριθμό και ποιότητα, η βιβλιοθήκη του πέρασε στα χέρια της Αικατερίνης με την υπόσχεση να την αγοράσει από τον γιο του. Η υπόσχεση δεν τηρήθηκε ποτέ.

Η Βιβλιοθήκη της Αικατερίνης αποτελούνταν από 4.500 τεκμήρια εκ των οποίων 776 ήταν ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα. Τη χρονιά του θανάτου της (1589) όλα αυτά τα χειρόγραφα βρίσκονταν στο σπίτι του βιβλιοθηκονόμου και συμβούλου της βασίλισσας Ζαν Μπατίστ Μπενσιβένι στο Παρίσι. Ήταν αυτός που κατηγοριοποίησε τα χειρόγραφα της Αικατερίνης σε τίτλους (θεολογία, φιλοσοφία, ποίηση, ρητορική και γραμματική, μαθηματικά, ιστορία, ιατρική και νομική με υποδιαιρέσεις σε ελληνικά, λατινικά και εβραϊκά), βάζοντας τις βάσεις για την πρώιμη βιβλιοθηκονομία.

Η Συλλογή της. Στον τομέα της θεολογίας, της φιλοσοφίας, της ιατρικής και της νομικής περιλαμβάνονται 231, 134, 69 και 15 χειρόγραφα αντίστοιχα. Η ελληνική και λατινική ποίηση, ρητορική και γραμματική καταλαμβάνουν ένα σημαντικό κομμάτι της Βιβλιοθήκης με ένα σύνολο 186 χειρογράφων ενώ η ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία διαθέτουν έναν αριθμό 61 χειρογράφων. Ανάμεσα στα ονόματα των αρχαίων συγγραφέων που ξεχωρίζουν στη συλλογή της  συγκαταλέγονται ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, ο Δημοσθένης, ο Λουκιανός, ο Στράβων, ο Κικέρων, ο Γιουβενάλης, ο Ιώσηπος, ο Σουητώνιος, ο Σαλούστιος, ο Γαληνός, ο Ευσέβιος κ.ά.

Πέρα από τη βιβλιοθήκη με τα χειρόγραφα στο Παρίσι, η Αικατερίνη διέθετε άλλη μια βιβλιοθήκη που φύλασσε βιβλία κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων στο Κάστρο Σαιν Μωρ ντε Φοσέ. Η συλλογή ήταν πλούσια σε βιβλία μεταφρασμένα στα γαλλικά με έμφαση στην ιταλική ποίηση (Δάντης, Βοκκάκιος, Αριόστο, Μακιαβέλλι κ.ά.) και στην ιστορία. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής η συλλογή περιλάμβανε αρκετά έργα του Μάρκου Βιτρούβιου, του Σεμπαστιάνο Σέρλιο και του Λέοντα Μπατίστα Αλμπέρτι.

Αντίθετα με το ελάχιστο ενδιαφέρον που έδειχνε η Αικατερίνη για τις φυσικές επιστήμες (αν και κατείχε μια ιταλική έκδοση της Φυσικής Ιστορίας του Πλίνιου), η βασίλισσα εκδήλωνε ζωηρό ενδιαφέρον για την αστρολογία. Αρκετά κείμενα επιφανών αστρολόγων και μελετητών των ουράνιων σωμάτων όπως ο Νοστράδαμος, o Ζακ Μπασσαντέν και ο Λεοπόλδος Δούκας της Αυστρίας κοσμούσαν τη βιβλιοθήκη της.  Πάνω από 500 τεκμήρια αρχαίας και σύγχρονης ιστορίας βρίσκονταν στην κατοχή της Αικατερίνης, καθώς και ένας μεγάλος αριθμός με ποιήματα του Μεσαίωνα και ρομαντικές διηγήσεις περί ιπποσύνης. Η πλειονότητα αυτών των έργων ήταν γραμμένα ή μεταφρασμένα στη γαλλική γλώσσα. Ελάχιστο ήταν επίσης το ενδιαφέρον της για τη γεωγραφία και τη χαρτογραφία με έναν μικρό αριθμό χειρόγραφων χαρτών της Ευρώπης και του Νέου Κόσμου να βρίσκεται στην κατοχή της.

Πολλά από τα βιβλία της Αικατερίνης ήταν τυπωμένα σε περγαμηνή με όμορφο δέσιμο και διακοσμητικές μικρογραφίες που αντικατόπτριζαν την αγάπη της για την πολυτελή διακόσμηση των βιβλίων της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Πόλη του Θεού του Αγίου Αυγουστίνου, οι Αστρονομικές Συνομιλίες του Ζακ Μπασσαντέν και η Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντα με διακοσμητικές προσθήκες από ασήμι και χρυσό.

Πέρα από τα βιβλία, ήταν λάτρης τη πολυτέλειας σε όλα τα επίπεδα. Υπήρξε συλλέκτης υφασμάτων, ανατολίτικων χαλιών, επίπλων, πινάκων ζωγραφικής, πορσελάνινων σκευών, βενετσιάνικων καθρεφτών, μεταλλίων, αντικειμένων από μπρούντζο, ελεφαντόδοντο και σμάλτο και πολλά άλλα έργα μικροτεχνίας. Οι συλλεκτικές της δραστηριότητες μαρτυρούσαν επίσης τον εκλεκτισμό της και τη ροπή της προς την πολυτέλεια ακολουθώντας τη μόδα της Αναγέννησης.

Με τον θάνατό της το 1589, η Αικατερίνη άφησε πίσω της ανυπέρβλητα χρέη, γεγονός που δεν άφησε ανεπηρέαστη την τύχη της Βιβλιοθήκης της. Χάρη στον πολιτικό, ιστορικό και συλλέκτη βιβλίων Ζακ Ωγκύστ ντε Του η συλλογή της σώθηκε, αν και το 1594 ο ντε Του υποχρεώθηκε να επιστρέψει τα χειρόγραφα και τα βιβλία στη βασιλική συλλογή του Ερρίκου Δ΄, κάτι που πραγματοποιήθηκε τελικά το 1599. Συγκριτικά με άλλους βιβλιόφιλους του 16ου αιώνα όπως ο Ερρίκος Η΄, η Μαίρη βασίλισσα της Σκωτίας και ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας, η συλλογή της Αικατερίνης ήταν σχετικά μικρού μεγέθους και σημασίας χωρίς όμως να υστερεί σε ποιότητα και ποικιλία. Σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι της Βιβλιοθήκης της Αικατερίνης των Μεδίκων φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.

Βιβλιογραφία

Frieda L., Catherine de Medici: Renaissance Queen of France, New York 2003.

Weber C. B., «Catherine de Medici: A Royal Bibliophile», The Historian, 12 (1949), Οξφόρδη, σ. 88–95.