Στο βορειοδυτικό άκρο της Θεσσαλικής γης, ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Πίνδου και των Αντιχασίων, συγκροτήθηκε το μεγαλύτερο μοναστικό κέντρο στον ελληνικό χώρο (μετά το Άγιο Όρος), τα Μετέωρα. Το χρονικό της μετεωρίτικης μοναστικής πολιτείας, η «Θηβαΐδα των Σταγών» όπως αποκλήθηκε, αρχίζει με τους πρώτους τολμηρούς αναχωρητές να στήνουν τον ασκητικό τους «οίκο» κάποια απροσδιόριστη εποχή που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ωστόσο η οργάνωση της μοναστικής αυτής πολιτείας πρέπει να τοποθετηθεί πιθανότατα στον 11ο αιώνα, όταν πολλοί πλέον μετεωρίτες μοναχοί άρχισαν να αναρριχώνται στις απόκρημνες πλευρές των βράχων και να εγκαθίστανται στην κορυφή τους και στις σπηλιές. Από τις αρχές του 12ου αιώνα έχει πλέον συγκροτηθεί μία υποτυπώδης ασκητική κοινότητα, γύρω από τη λεγόμενη Σκηνή της Δούπιανης, με κέντρο τον ναό της Θεοτόκου και η οποία αποτελούσε: το «Κυριακό» ή «Πρωτάτο» σύμφωνα με το Χρονικό των Μετεώρων. Κατά τα μέσα του 14ου αιώνα δέσποζε με τα έργα και την ακτινοβολία του ο Νείλος, «πρώτος» της Σκήτης των Σταγών και καθηγούμενος της Θεοτόκου της Δούπιανης. Ο Νείλος υπήρξε ο ιδρυτής και κτήτορας της πρώτης μεγάλης Μονής της Υπαπαντής (αρχικά Αναλήψεως του Κυρίου) που ερημώθηκε αργότερα και ανήκει σήμερα στο Μεγάλο Μετέωρο. Περισσότερα από είκοσι μοναστήρια συγκροτήθηκαν στους βράχους των Μετεώρων. Ορισμένα από αυτά εγκαταλείφθηκαν, όπως οι μονές Παντοκράτορος, Προδρόμου και Αγίας Μονής, και έτσι σήμερα έξι μοναστήρια συνεχίζουν τη μετεωρική παράδοση: του Μεγάλου Μετεώρου, του Βαρλαάμ, της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Στεφάνου, του Ρουσάνου και του Νικολάου του Αναπαυσά

Κ.Σπ. Στάικος, Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, τόμ. ΙΙΙ, Αθήνα, Κότινος, 2007, σ. 372.