Για την ύπαρξη μιας ανακτορικής βιβλιοθήκης από τα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η οποία εξυπηρετούσε αποκλειστικά τα βιβλιοφιλικά ενδιαφέροντα του εκάστοτε αυτοκράτορα και στην οποία θησαύριζαν ίσως και αρχειακό υλικό, διαθέτουμε μόνο φιλολογικές μαρτυρίες. Σε έναν τέτοιο χώρο στα ανάκτορα, ο Θεοδόσιος Β΄ (408–450) αντέγραφε τις Άγιες Γραφές τη νύχτα, υπό το φως του λύχνου και φύλαγε πολύτιμα χειρόγραφα που συνέλεγε, όπως την Αποκάλυψη, που βρέθηκε στο μαρμάρινο γλωσσοκόμο. Στα χρόνια του Λέοντος Ε΄ του Αρμένιου (813–820) η βιβλιοθήκη αυτή κατονομάζεται ως βασιλική, την δε εποχή του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνος (867–886) ως βιβλιοθήκη του παλατιού. Με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου, η βιβλιοθήκη αυτή μεταφέρθηκε σε ευρύχωρο χώρο, το μεσόπατον, σε ένα από τα λεγόμενα κουβουκλεία, κτίσματα που είχε ανεγείρει ο αυτοκράτορας Θεόφιλος (829–842) στον περίβολο του Παλατιού. Σε ένα από αυτά, στον Καμιλά, ο Πορφυρογέννητος οργάνωσε βιβλιοθήκη και πιθανότατα το φιλολογικό εργαστήρι που επεξεργάστηκε την έκδοση των Excerpta (Εκλογαί). Την ύπαρξη και λειτουργία της ακόμη και κατά τον 13ο αιώνα, μαρτυρεί ο κολοφώνας ενός κώδικα που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη των Παρισίων: «Ἐναπετέθῃ ἐν τῇ βασιλικῇ βιβλιοθήκῃ».

Οι Παλαιολόγοι, σε περίοδο που δεν προσδιορίζεται ακριβώς, μετά πάντως την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης (1261), εγκατέλειψαν το χρυσό Παλάτι και εγκαταστάθηκαν στο ανάκτορο των Βλαχερνών. Εκεί ο Ισπανός περιηγητής Πέ(ντ)ρο Ταφούρ (Péro Tafur), που επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη τον 15ο αιώνα, εντόπισε πολλά παλαιόγραφα και ιστορικού περιεχομένου βιβλία σε μία λότζια (loggia) που ήταν εξοπλισμένη με μαρμάρινους πάγκους και τραπέζια. Επρόκειτο δηλαδή για μια σκεπαστή βεράντα, που λειτουργούσε ως καθιστικό και χώρος ανάγνωσης και όχι ως βιβλιοθήκη.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 171.