Ιστορική αναδρομή – το κτίριο. Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη προήλθε από τη δωρεά το 1922 της προσωπικής βιβλιοθήκης του διπλωμάτη, συγγραφέα και βιβλιόφιλου Ιωάννη Γεννάδιου στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Για τη στέγαση της Βιβλιοθήκης οικοδομήθηκε μεγαλοπρεπές κτίριο σε έκταση που παραχωρήθηκε από το ελληνικό κράτος, στις πλαγιές του Λυκαβηττού, σε ένα χώρο κοντά στην Αμερικανική και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών. Τις δαπάνες κατασκευής και συντήρησης του κτιρίου, ύψους 275.000 δολαρίων, ανέλαβε το Ίδρυμα Carnegie της Νέας Υόρκης, και οι εργασίες οικοδόμησής του κράτησαν τρία χρόνια.

Δύο αρχιτέκτονες από τη Νέα Υόρκη, ο Τζων Βαν Πελτ (Jan Van Pelt) και ο Γουίλιαμ Στιούαρτ Τόμσον (William Stuart Thompson), επελέγησαν να σχεδιάσουν και να επιβλέψουν την ανέγερση του κτιρίου. Το τοπογραφικό γενικής διάταξης των κτιρίων της Βιβλιοθήκης περιελάμβανε ένα κεντρικό κτίριο με δύο μικρότερα πλευρικά, τα οποία ήταν σχεδόν προσκολλημένα σε αυτό και συνδέονταν μαζί του μέσω κιονοστοιχιών. Το σύμπλεγμα ήταν τοποθετημένο στο πίσω μέρος του οικοπέδου, κοντά στο Αδριάνειο Υδραγωγείο, ενώ μπροστά από το κτίριο βρισκόταν κήπος έξι στρεμμάτων – ένας από τους μεγαλύτερους ιδιόκτητους χώρους πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας. Όπως σχολιάζει η διευθύντρια της Γενναδείου Μαρία Γεωργοπούλου, οι δύο νεοϋορκέζοι αρχιτέκτονες «ήθελαν να χτίσουν ένα κτίριο που θα έμοιαζε με το Ερέχθειο, γεγονός που συνδέεται με τις ανασκαφές και τα αρχαιολογικά ενδιαφέροντα της εποχής».

Δείγμα της εντυπωσιακής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του κτιρίου είναι τα τρία είδη μαρμάρων που χρησιμοποιήθηκαν: πεντελικό για τις οκτώ μεγάλες κολόνες της πρόσοψης, ναξιώτικο για τους γαλαζόασπρους τοίχους και τις μικρότερες κολόνες και ένα κιτρινωπό σκυριανό μάρμαρο για τις υπόλοιπες διακοσμήσεις. Επίσης, ακολουθώντας το παράδειγμα και άλλων νεοκλασικών κτιρίων, οι αρχιτέκτονες τοποθέτησαν τέσσερις γρύπες στις αντίστοιχες γωνίες του παραπέτου του κεντρικού κτιρίου. (Σημειώνεται ότι ο γρύπας είναι ένα μυθικό πλάσμα με κεφάλι και φτερά αετού και σώμα λιονταριού που συχνά κατά την αρχαιότητα συμβόλιζε τον άγρυπνο φρουρό.) Με την πάροδο των ετών, ο γρύφονας έγινε και το σύμβολο της Βιβλιοθήκης. Τέλος, στο επιστύλιο της πρόσοψης του κτιρίου τοποθετήθηκε επιγραφή από τον Πανηγυρικό του Ισοκράτη ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΗΜΕΤΕΡΑΣ ΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ. Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης πραγματοποιήθηκαν στις 23 Απριλίου του 1926, με το νέο κτίριο να παίρνει την ονομασία «Γεννάδειον» προς τιμήν της μνήμης του πατέρα του ιδρυτή του, Γεώργιου Γενναδίου (1786–1854), διακεκριμένου εκπαιδευτικού και αγωνιστή κατά την Ελληνική Επανάσταση, και αργότερα δασκάλου στο Κεντρικό Σχολείο της Αίγινας, διευθυντή του Α΄ Γυμνασίου της Αθήνας και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Τις επόμενες τρεις δεκαετίες η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη αναπτύχθηκε ραγδαία χάρη στις συνεχείς αγορές και δωρεές βιβλίων, εμπλουτίζοντας σε τέτοιο βαθμό τις συλλογές της (αναλυτική αναφορά στην ενότητα «Συλλογές») με αποτέλεσμα οι εγκαταστάσεις της να μην επαρκούν για τη φύλαξή τους. Στην ετήσια έκθεση πεπραγμένων προς την Διοικούσα Επιτροπή της Σχολής για το ακαδημαϊκό έτος 1962–1963, ο Francis R. Walton (1910–1989), βιβλιοθηκάριος της Σχολής από το 1961 έως το 1970 (η θέση του διευθυντή δεν είχε θεσπιστεί ακόμα) και διευθυντής από το 1971 έως το 1976, επισήμαινε το πρόβλημα της έλλειψης χώρου. Όπως καταγραφόταν στην έκθεση σχετικά με το θέμα, είχαν αρχίσει ήδη να κατατίθενται διάφορες προτάσεις, ενώ είχε ζητηθεί από τον W.S. Thompson να υποβάλει σχέδιο για την επέκτασή της.

Το σχέδιο του Thompson προέβλεπε την επέκταση της Βιβλιοθήκης στην ανατολική πλευρά συνδέοντας την με το κυρίως κτίριο με ένα διάδρομο, ο οποίος θα λειτουργούσε ως εκθεσιακός χώρος. Καθοριζόταν επίσης ειδικός χώρος για τη φύλαξη των χειρογράφων και των αυξανόμενων αρχειακών συλλογών, που τότε αποτελούνταν από τα αρχεία του Αλή Πασά, του αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν (Heinrich Schliemann), καθώς και παρτιτούρες και προσωπική αλληλογραφία του μαέστρου Δημήτρη Μητρόπουλου (βλ. ενότητα «Αρχειακές Συλλογές»).

Το 1963 το Σώμα Επιτρόπων της Αμερικανικής Σχολής ενέκρινε την πρόταση για την επέκταση της Βιβλιοθήκης, με την προϋπόθεση να εξευρεθούν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι. Έξι χρόνια μετά, το 1969, το Σώμα Επιτρόπων της Σχολής αποφάσισε να συγκεντρωθεί το ποσό των 300.000 δολαρίων για την άμεση έναρξη των εργασιών. Ιθύνων νους της επέκτασης θα ήταν ο αρχιτέκτονας Παύλος Μυλωνάς, καθώς ο W.S. Thompson είχε πεθάνει ένα χρόνο πριν. Τα πρώτα σχέδια του Μυλωνά ήταν βασισμένα στις αρχές της πρότασης του Thompson για την κατασκευή μιας πτέρυγας στην ανατολική πλευρά. Επιπλέον, ο Μυλωνάς είχε να συνυπολογίσει στις ανάγκες στέγασης της δωρεάς της Ελένης Σταθάτου, η οποία το ίδιο έτος παραχώρησε στη Γεννάδειο σειρά πολύτιμων αντικειμένων, τα οποία θα έπρεπε να φιλοξενηθούν σε ξεχωριστή αίθουσα («Μακεδονική Αίθουσα»).

Τα ερωτήματα που ανέκυψαν σχετικά με τη νέα πτέρυγα ήταν εάν αυτή θα αποτελούσε συνέχεια ή ξεχωριστή ενότητα του κυρίως κτιρίου, και εάν θα υπήρχε η δυνατότητα ανέγερσης νέων ορόφων μελλοντικά. Ένα ακόμα ζήτημα αφορούσε την ενσωμάτωση σε αυτή της «Μακεδονικής Αίθουσας» και του χώρου για την έκθεση των μόνιμων εικαστικών συλλογών και των περιοδικών εκθέσεων της Βιβλιοθήκης. Το επίκεντρο του προβληματισμού εντοπιζόταν στη συνύπαρξη των δύο λειτουργιών της Βιβλιοθήκης, ως ερευνητικού χώρου και ως μουσείου, και η όποια απόφαση θα καθόριζε το σχεδιασμό της νέα πτέρυγας.

Εν τέλει, η λύση δόθηκε εκ των πραγμάτων, καθώς το Εθνικό Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο απέρριψε το σχέδιο για τη δημιουργία μιας ασύμμετρης πτέρυγας και εισηγήθηκε την κατασκευή δύο συμμετρικών πτερύγων. Έτσι, η Γεννάδειος ζήτησε από τον Μυλωνά την υποβολή καινούργιου σχεδίου με δύο πτέρυγες – η μία θα στέγαζε τα βιβλιοστάσια και η άλλη θα φιλοξενούσε τους εκθεσιακούς χώρους. Σύμφωνα με το νέο σχέδιο του Μυλωνά το 1970, η ανατολική πτέρυγα θα ήταν πενταώροφη, με δύο υπόγειους χώρους, για τη στέγαση των βιβλιοστασίων και των γραφείων, ενώ η δυτική θα είχε μόνο έναν όροφο για την εγκατάσταση της αίθουσας εκθέσεων και της Αίθουσας Σταθάτου, με την πρόβλεψη της ύπαρξης ενός χώρου της οροφής πάνω από αυτές ο οποίος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αποθήκευση. Τέλος του χρόνου κατατέθηκε ένα ακόμα σχέδιο από τον αρχιτέκτονα, πανομοιότυπο του προηγούμενου, με μόνη διαφοροποίηση ότι δεν συμπεριελάμβανε την ύπαρξη υπογείου στη δυτική πτέρυγα, αλλά προέβλεπε την ύπαρξη υπογείου χώρου σε περίπτωση ανάγκης μελλοντικά.

Η ανέγερση των νέων κτιρίων ξεκίνησε τον Μάιο του 1971 και μέχρι το Μάρτιο του επόμενου χρόνου είχε ολοκληρωθεί το εξωτερικό τους τμήμα. Τα εγκαίνια των νέων πτερύγων πραγματοποιήθηκαν στις 19 Μαΐου του 1972, παρουσία της Ελένης Σταθάτου, η οποία πρώτη πέρασε το κατώφλι της «Μακεδονικής Αίθουσας» όπου πλέον φιλοξενούνταν τα πολύτιμα αντικείμενα της δωρεάς της (βλ. παρακάτω).

Κατά τη δεκαετία του 1980 ακολούθησαν μικρές παρεμβάσεις με σκοπό την επισκευή τμημάτων της παλαιάς κατασκευής της Γενναδείου και τον εκσυγχρονισμό της. Παράλληλα, αρκετές αίθουσες των δύο νέων πτερύγων παρέμειναν ημιτελείς και αχρησιμοποίητες. Το 1984 εγκαταστάθηκε ανελκυστήρας στο πενταώροφο κτίριο βιβλιοστασίων στην ανατολική πτέρυγα και την περίοδο 1985–6 έγινε η διακόσμηση και ο εξοπλισμός της αίθουσας εκδηλώσεων στη δυτική πτέρυγα. Την ίδια περίοδο ολοκληρώθηκαν και διάφορες εγκαταστάσεις στο χώρο της οροφής πάνω από τον εκθεσιακό χώρο και την Αίθουσα Σταθάτου προκειμένου να μεταφερθούν εκεί τα αρχεία του Γεννάδιου. Το 1988 λήφθηκε η απόφαση δημιουργίας δύο υπόγειων χώρων με βιβλιοστάσια κάτω από τη δυτική πτέρυγα, όπως προέβλεπε σε περίπτωση ανάγκης το σχέδιο Μυλωνά το 1970. Την ίδια χρονιά το «Γεννάδειον» κτίριο χαρακτηρίστηκε από το ελληνικό κράτος ως έργο τέχνης (ΦΕΚ 357/7.6.1988).

Ο νέος κύκλος παρεμβάσεων στις υποδομές της Γενναδείου ξεκίνησε το 1995, όταν ανέλαβε τη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης η αρχιτέκτονας Χάρις Α. Καλλιγά. Η νέα διευθύντρια διαπίστωσε σοβαρές φθορές στο αρχικό αλλά και στο νέο κτίριο της Βιβλιοθήκης, που προέρχονταν από την παλαιότητα των εγκαταστάσεων, στην πρώτη περίπτωση, και από την υγρασία, στη δεύτερη. Αμέσως έθεσε το θέμα στους επιτρόπους και την πρόεδρο (Catherine de Grazia Vanderpool) της Γενναδείου, οι οποίοι κατάφεραν να εξασφαλίσουν χορηγία από την National Endowment for the Humanities (NEH) στην Ουάσινγκτον, που θα κάλυπτε τις δαπάνες για την ανακαίνιση των κτιρίων και την εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου κλίματος, τη συντήρηση των συλλογών και τη δημιουργία ηλεκτρονικού καταλόγου. Επιπλέον, οι άνθρωποι της Γενναδείου ανέλαβαν να κινητοποιήσουν και άλλους χορηγούς από την Ελλάδα.

Παρά το γεγονός ότι η χορηγία του NEH αφορούσε την ανακαίνιση των υπαρχόντων κτιρίων της Βιβλιοθήκης, η Καλλιγά πρότεινε στους επιτρόπους και την πρόεδρο να εκπονηθεί μια μελέτη που θα αφορούσε τη συνολική ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης με βαθύτερη χρονική προοπτική, η οποία θα χωριζόταν σε τρεις φάσεις και θα προχωρούσε ανάλογα με τις πιστώσεις που θα εξασφαλίζονταν. Η πρόταση της διευθύντριας έγινε δεκτή, ο χρονικός ορίζοντας ορίστηκε στα πενήντα χρόνια και το προπαρασκευαστικό στάδιο της μελέτης ξεκίνησε με τη συνεργασία του αρχιτέκτονα και συζύγου της Αλέξανδρου Γ. Καλλιγά.

Το 1996, κι ενώ είχε καταρτιστεί ένα διάγραμμα λειτουργικών αναγκών το οποίο προέβλεπε τους απαραίτητους χώρους της Βιβλιοθήκης, ακολούθησε ένα είδος κλειστού διαγωνισμού μεταξύ δύο γραφείων, τα οποία κλήθηκαν να υποβάλουν προσχέδιο μελέτης για την επέκταση–ανάπτυξη της Γενναδείου. Η πρόταση που προκρίθηκε ήταν αυτή του γραφείου του Γιάννη Βικέλα, που εκτός από τη γενική ανακαίνιση του παλαιού κτιρίου προέβλεπε τη δημιουργία υπογείου βιβλιοστασίου κάτω από το αναγνωστήριο και ενός μηχανοστασίου ακριβώς πίσω από το παλαιό κτίριο. Η μελέτη, συμβαδίζοντας με την ορισθείσα χρονική διάρκεια του έργου, χωρίστηκε σε τρεις φάσεις: α) η πρώτη φάση περιελάμβανε την ανακαίνιση του κεντρικού κτιρίου και την προσθήκη υπογείου και μηχανοστασίου, β) η δεύτερη την προσθήκη της αίθουσας διαλέξεων με τα υπόγεια και το μηχανοστάσιό της, καθώς και την ανακαίνιση–ανακατασκευή της ανατολικής πτέρυγας, και γ) η τρίτη την ανακαίνιση της δυτικής πτέρυγας. Στην πορεία προστέθηκε και μια τέταρτη, η οποία περιελάμβανε την αναβίωση–ανακαίνιση–αναδιοργάνωση του κήπου.

Αρχές του 1999, η εταιρεία που επιλέχθηκε να αναλάβει την περαίωση της πρώτης φάσης ξεκίνησε τις εργασίες ανακαίνισης του κεντρικού κτιρίου, με τα βιβλία και όλα τα υπόλοιπα αντικείμενα που βρίσκονταν σε αυτό να μεταφέρονται στα τμήματα των δύο πτερύγων. Για τους επόμενους δέκα μήνες, μέχρι να ολοκληρωθούν οι εργασίες, οι συνθήκες για τους εργαζόμενους στη Βιβλιοθήκης υπήρξαν ιδιαίτερα δύσκολες, ενώ και η Βιβλιοθήκη δεν ήταν ανοιχτή προς το κοινό για κάποιο διάστημα. Ωστόσο, το έργο ολοκληρώθηκε με επιτυχία και στις 3 Νοεμβρίου ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος εγκαινίασε την ανακαινισμένη Βιβλιοθήκη.

Περνώντας στη δεύτερη φάση, η μελέτη προέβλεπε την αναδιάρθρωση των χώρων της ανατολικής πτέρυγας και τη δημιουργία, μεταξύ άλλων, ενός ξεχωριστού αναγνωστηρίου σπάνιων βιβλίων και μιας αίθουσας διαλέξεων. Τα έξοδα για την κατασκευή της τελευταίας ανέλαβε ο πρόεδρος των επιτρόπων της Γενναδείου, Lloyd E. Cotsen, ενώ υπήρξαν και άλλες χορηγίες, οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση άλλων χώρων που θα δημιουργούνταν στη φάση αυτή. Κι ενώ αρχές του 2000 όλα έδειχναν ότι το έργο ήταν έτοιμο να μπει στη διαδικασία υλοποίησης, οι εμπλεκόμενοι διαφώνησαν ως προ το είδος της αίθουσας διαλέξεων, δηλαδή αν θα ήταν πολλαπλών χρήσεων ή όχι, με συνέπεια να δημιουργηθεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του έργου. Η άποψη που υπερίσχυσε ήταν να δημιουργηθεί μια κανονική αίθουσα διαλέξεων με δύο επίπεδα, ωστόσο η έναρξη των εργασιών καθυστέρησε εκ νέου, εξαιτίας των χρονοβόρων διαδικασιών έκδοσης των σχετικών αδειών αλλά και της εκδίκασης μιας προσφυγής που έγινε το 2002 στο Συμβούλιο της Επικρατείας από περίοικους που θεώρησαν ότι η διοίκηση της Γενναδείου παρανομούσε. Τελικά, τα όποια προσκόμματα ξεπεράστηκαν, οι εργασίες προχώρησαν σε σταθερούς ρυθμούς και τον Μάιο του 2004 ολοκληρώθηκαν. Η αίθουσα διαλέξεων «Cotsen Hall», που πήρε το όνομά της από το βασικό χορηγό της, εγκαινιάστηκε το 2005, έχει χωρητικότητα 370 ατόμων και σήμερα χρησιμοποιείται για διαλέξεις, συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό.

Όσον αφορά την τρίτη φάση της μελέτης, τον Μάρτιο του 2002 η Γεννάδειος ξεκίνησε μια συνεργασία με ένα αρχιτεκτονικό γραφείο στο Λονδίνο, το οποίο ειδικευόταν σε εκθεσιακούς χώρους, για την επεξεργασία των σχεδίων που είχαν δημιουργηθεί το 1997 και τα οποία προέβλεπαν τη μετατροπή των χώρων της δυτικής πτέρυγας της Βιβλιοθήκης σε αίθουσες εκθέσεων των μόνιμων συλλογών της Γενναδείου και περιοδικών. Ως το τέλος του 2002 είχε ετοιμαστεί από το γραφείο μια σειρά αρχιτεκτονικών σχεδίων τα οποία στόχευαν στην ανάδειξη των συλλογών μέσω της αναδιοργάνωσης των χώρων του δυτικού τμήματος της Βιβλιοθήκης.

Όμως, το πολυδάπανο του εγχειρήματος καθυστέρησε την πρόοδο του έργου, με συνέπεια να αποπερατωθεί μόλις το 2018 χάρη στην καθοριστική συνδρομή πόρων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας (νυν Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων), το ίδρυμα ΝΕΗ καθώς και δωρεές πολλών ιδιωτών. Μεταξύ των δωρεών ξεχωρίζει αυτή του ζεύγους Κωνσταντίνου και Μαρίας Μακρυκώστα, που το 2017 μέσω του οικογενειακού τους Ιδρύματος χορήγησαν στην Αμερικανική Σχολή 1,5 εκατομ. δολάρια.

Στις 2 Ιουνίου 2018 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της νέας πτέρυγας με την ονομασία «Ιωάννης Μακρυγιάννης» προς τιμήν του μεγάλου στρατηγού, ο οποίος καταγόταν από το ίδιο χωρίο της Φθιώτιδας με τη μητέρα του Κωνσταντίνου Μακρυκώστα. Στο πλαίσιο των εγκαινίων παρουσιάστηκε και η έκθεση «Ιωάννης Μακρυγιάννης: Ζωντανή έκφραση», με κεντρικό πυρήνα 24 πίνακες με θέμα την Ελληνική Επανάσταση, οι οποίοι βρίσκονται στην κατοχή της Γενναδείου (βλ «Συλλογές»). Αναλυτικά, η νέα δυτική πτέρυγα περιλαμβάνει αναγνωστήρια, γραφεία, αίθουσα σεμιναρίων, καθώς και έναν εκθεσιακό χώρο με βάση τις σύγχρονες προδιαγραφές. Ο χώρος αυτός ανταποκρίνεται πλήρως τον στόχο της τρίτης φάσης για τη διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων από τη Γεννάδειο, ενώ τα νέα αναγνωστήρια επιτρέπουν την ανοικτή πρόσβαση στις ερευνητικές συλλογές. Επίσης, το 2018 πραγματοποιήθηκαν και εργασίες ανακαίνισης της ανατολικής πτέρυγας, στην οποία στεγάζονται τα Αρχεία και οι Ειδικές Συλλογές της Γενναδείου, καθώς και τα σπάνια βιβλία και τα έργα τέχνης που ανήκουν τόσο στην αρχική συλλογή του Ιωάννη Γεννάδιου, όσο και σε συλλογές που αποκτήθηκαν μεταγενέστερα.

Συλλογές. Κεντρικό πυρήνα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης αποτελούν τα βιβλία του ιδρυτή της Ιωάννη Γεννάδιου, τα οποία υπολογίζονται σε 26.000 (30.000 περίπου τόμοι). Από το 1926, τότε που ο Γεννάδιος δώρισε τα βιβλία του στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη δεν σταμάτησε –και με τη μέριμνα του δωρητή έως τον θάνατο του (1932)– να εμπλουτίζεται με αγορές αλλά και με δωρεές, φτάνοντας σήμερα να αριθμεί περίπου 145.000 τίτλους.

Η συλλογή του Γεννάδιου αναφέρεται στην Ελλάδα και καλύπτει ένα δυσθεώρητο χρονικό εύρος, από την αρχαιότητα έως τις μέρες του. Ως συλλέκτης ο Γεννάδιος ήθελε η συλλογή του να αντανακλά την ιστορία της χώρας του σε όλες της τις χρονικές φάσεις –αρχαία, βυζαντινή, τουρκοκρατία και σύγχρονη–, καταδεικνύοντας έτσι την διαχρονικότητα του ελληνικού πολιτισμού στην παγκοσμιότητά του. Σύμφωνα με τον καθηγητή Π. Κιτρομηλίδη, «η επί τρισχίλια έτη ακατάπαυστος διανοητική δράσις του γένους ημών», φράση του Γεννάδιου κατά τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης, έβρισκε υπόσταση στον κόσμο των βιβλίων του, τα οποία αποτελούσαν «καρπούς» όλης αυτής της διαχρονίας.      

Το μεγαλύτερο (περίπου 5.500 τόμοι) και από τα σημαντικότερα τμήματα της Βιβλιοθήκης είναι αυτό με έργα Ελλήνων κλασικών συγγραφέων, ορισμένα από τα οποία είναι δείγματα εξαιρετικής τυπογραφίας. Η Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών (Μιλάνο 1476) –συνιστά το παλαιότερο τυπωμένο ελληνικό βιβλίο–, Η Ελληνική Ανθολογία (Φλωρεντία 1494), Ο Λουκιανός (Φλωρεντία 1496), Τα Άπαντα του Αριστοτέλη (Βενετία 1494–98), και Ο Όμηρος (Φλωρεντία 1488), που είναι το ακριβότερο βιβλίο που αγόρασε ποτέ ο Γεννάδιος, είναι δείγματα αυτών των ιδιαίτερα καλαίσθητων αρχετύπων. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι ο Γεννάδιος δεν αρκούνταν μόνο στην απόκτηση των πρώτων εκδόσεων, αλλά επιδίωκε να αποκτήσει και κατοπινές, απόρροια της επιθυμίας του να διασώσει την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.

Εξίσου πλούσιο είναι και το τμήμα «Θεολογίας» της Βιβλιοθήκης, το οποίο περιλαμβάνει 1.000 περίπου ελληνικές, ως επί το πλείστον, εκδόσεις της Βίβλου, πλήρη σειρά των λειτουργικών βιβλίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αντιπροσωπευτικά δείγματα της λειτουργίας άλλων ανατολικών Εκκλησιών (Αρμενικής, Χαλδαϊκής, Κοπτικής, Αιθιοπικής, Ιακωβιτικής, Malabar και Συριακής), καθώς και της δυτικής Εκκλησίας. Επιπλέον, στο τμήμα αυτό συγκαταλέγονται τα πρακτικά των Συνόδων, κανόνες, κατηχήσεις, βιβλία για την ιστορία των Εκκλησιών, τα σχίσματα, τις θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ των Εκκλησιών κ.ά.

Ένα από τα πιο αξιόλογα τμήματα της Γενναδείου είναι αυτό με τη «Βυζαντινή συλλογή». Θησαυρίζει κλασικά εγχειρίδια, όπως τα Die byzantinischen Elfenbeinskulpturen του A. Goldstein και Sculptures byzantines του André Grabar, καθώς και εκατοντάδες μονογραφίες και μελέτες για ειδικά θέματα. Στη συλλογή υπάρχουν ακόμα το κλασικό Corpus των βυζαντινών ιστορικών της Βόννης και η νεότερη σειρά του Corpus Fontium Historiae Byzantinae, σημαντικά πατερικά και αγιογραφικά κείμενα, καθώς και εκδόσεις αρχειακών εγγράφων. Εκατοντάδες χειρόγραφοι κώδικες καταγράφουν την εξέλιξη της Ορθόδοξης Θείας Λειτουργίας, της βυζαντινής μουσικής, καθώς και την παράδοση λογοτεχνικών και επιστημονικών κειμένων. Στη συλλογή περιέχονται τα πεπραγμένα διεθνών βυζαντινών συνεδρίων και σειρές περιοδικών, όπως το Byzantinische Zeitschrift και το Revue des Etudes Byzantines, ενώ η Βιβλιοθήκη διατηρεί συνδρομή στις εκδόσεις Reallexicon zur byzantinischen Kunst και Dumbarton Oaks Papers. Ιδιαίτερα πλούσιες είναι οι συλλογές σε υλικό σχετικά με την αρχαιολογία και τα μνημεία της βυζαντινής Ελλάδας, ενώ ερευνητικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα περιοδικά που εκδίδονται από τοπικούς συλλόγους σε όλη την Ελλάδα και στα οποία η Βιβλιοθήκη είναι συνδρομήτρια.

Η ενότητα «Γεωγραφία και Περιηγητισμός» περιλαμβάνει κείμενα ταξιδιωτών που επισκέφτηκαν την Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο κυρίως κατά την περίοδο του 15ου–20ού αιώνα, καταγράφοντας τις εντυπώσεις τους – πολλοί από αυτούς πήγαιναν ως προσκυνητές στους Αγίους Τόπους και σε άλλα μέρη που συνδέονταν με τη Βίβλο. Επίσης, η συλλογή συμπληρώνεται από αφηγήσεις εμπόρων και ναυτικών, και από περιγραφές λογίων και περιηγητών που έρχονταν να επισκεφθούν τα μέρη της κλασικής αρχαιότητας. Η συλλογή των περιηγητών της Γενναδείου είναι μία από τις πληρέστερες που υπάρχουν (περί τους 4.000 τίτλους), καθώς οι περιηγητές-συγγραφείς φέρνουν στο φως περασμένες συνήθειες και έθιμα, ενώ συχνά περιγράφουν μνημεία και αρχαιολογικούς τόπους που έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές ή έχουν εξαφανισθεί. Η συλλογή συμπληρώνεται από 3.000 ιστορικούς χάρτες και πολλά χαρακτικά. Οι ενδιαφερόμενοι για την περιηγητική συλλογή της Γενναδείου μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κάποια βιβλία του 16ου και 17ου αιώνα μέσω της ψηφιακής εφαρμογής Travel Trails.

Το τμήμα της «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» συντίθεται από μία μεγάλη ποικιλία κειμένων που χρονολογούνται από το τέλος της βυζαντινής εποχής έως σήμερα. Ανάμεσα στα έργα ξεχωρίζει η παλαιότερη έκδοση λογοτεχνικού έργου σε δημοτική γλώσσα που έχει σωθεί: μία παράφραση της Ιλιάδας του Νικολάου Λουκάνη (Βενετία 1526), την οποία κοσμούν 138 ξυλογραφίες. Στο ίδιο τμήμα περιλαμβάνεται η ελληνική λαογραφία και τα δημοτικά τραγούδια, ενώ υπάρχουν επίσης εξαιρετικά σπάνια ελληνικά βιβλία με λατινικούς χαρακτήρες, τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες (καραμανλίδικα), λιθογραφημένα, καθώς  και εβραϊκά βιβλία τυπωμένα στη Σμύρνη.

Πλούσια και ιδιαίτερα διαφωτιστική για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821–1829) είναι η συλλογή έργων της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Στην ενότητα αυτή συγκαταλέγεται μια μεγάλη ποικιλία τεκμηρίων (βιβλία, φυλλάδια, χειρόγραφα και έγγραφα, εικονογράφηση, χάρτες κ.ά.), που αφορούν στον Αγώνα και στα γεγονότα που τον προετοίμασαν. Εκτός από τα απομνημονεύματα των αγωνιστών, τις μαρτυρίες των περιηγητών και των ξένων πρακτόρων, στη συλλογή βρίσκονται και ιστορικές συνθέσεις που επιχείρησαν να συγγράψουν σύγχρονοι –Έλληνες και ξένοι– του Αγώνα. Ενδεικτικά, ανάμεσα στα βιβλία της συλλογής ξεχωρίζουν τα απομνημονεύματα του Θ. Κολοκοτρώνη και του Ι. Μακρυγιάννη, καθώς επίσης τα έργα των Leicester, Stanhope, Samuel G. Howe και James Emerson. Ακόμα υπάρχουν πολλά φυλλάδια της κρίσιμης αυτής περιόδου που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Δύσης. Πέρα από το υλικό που σχετίζεται με τα ιστορικά γεγονότα, η ενότητα περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με το φιλελληνικό κίνημα, διπλωματικές αποστολές, βιογραφίες, χαρτογραφία, εικονιστικές αναπαραστάσεις, ποιητικά και θεατρικά έργα για τον Αγώνα, καθώς και χειρόγραφα.

Στην πτέρυγα «Μακρυγιάννης» εκτίθεται μία σειρά πινάκων που αναπαριστούν επεισόδια του αγώνα της Ανεξαρτησίας και έγιναν για λογαριασμό του στρατηγού Μακρυγιάννη από τους Λάκωνες ζωγράφους Παναγιώτη και Δημήτριο Ζωγράφο (1836–9). Ο στρατηγός Μακρυγιάννης ήθελε να απαθανατιστεί ο αγώνας των Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους, όπως τον περιέγραψε στα απομνημονεύματά του. Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά από απεικονίσεις των μαχών σε όλη τους την έκβαση, ώστε ο θεατής να έχει συνολική εικόνα. Οι καλλιτέχνες τις ζωγράφισαν πρώτα σε ξύλο για τον ίδιο το Μακρυγιάννη και μετά σε χαρτί σε τέσσερις σειρές, που ο στρατηγός προσέφερε στον Όθωνα και στους ηγεμόνες των Μεγάλων Δυνάμεων: τον τσάρο Νικόλαο Β΄, τη βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας και το Λουδοβίκο Φίλιππο της Γαλλίας.

Στο ίδιο χρονικό–ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται και η συλλογή της Βιβλιοθήκης γύρω από τον Λόρδο Βύρωνα. Ο George Gordon, γνωστός ως Lord Byron, ήταν Άγγλος αριστοκράτης, ποιητής, πολιτικός και φιλέλληνας. Λόγω της προσφοράς του στους Έλληνες αγωνιστές, ο Γεννάδιος ενδιαφέρθηκε γι’ αυτόν και συνέλεξε τα έργα του, καθώς και σχετικά βιβλία. Το πιο σπάνιο χειρόγραφο είναι εκείνο με το τετράστιχο που έγραψε ο ποιητής το 1818 για τη γέννηση του γιού του Άγγλου προξένου στη Βενετία. Στη Βιβλιοθήκη υπάρχουν, επίσης, βιβλία που ανήκαν κάποτε στον ίδιο το Βύρωνα, ανάμεσα σε αυτά και δύο αντίτυπα της μετάφρασης της Ιλιάδας σε δημοτική γλώσσα από τον Νικόλαο Λουκάνη (έκδοση του 1640). Υπάρχουν, επίσης, πολλές εικόνες για την ποίηση του Βύρωνα, μερικές πρωτότυπες, καθώς και το τελευταίο πορτραίτο του ποιητή, μία υδατογραφία από ένα σκίτσο ζωγραφισμένο λίγο πριν το θάνατό του το 1824 στο Μεσολόγγι. Στη συλλογή περιλαμβάνονται και ορισμένα από τα ενθυμήματα του Βύρωνα, όπως μία τούφα από τα μαλλιά του, μια θήκη για σημειώσεις με τα αρχικά του, σφραγίδες, ένα ρολόι κ.ά. Το πιο συγκινητικό ίσως αντικείμενο είναι το στεφάνι από δάφνη και αγριολούλουδα που απέθεσε ο λαός του Μεσολογγίου στο νεκρό ποιητή και που είχε τοποθετηθεί στο φέρετρό του όταν είχε εκτεθεί για λαϊκό προσκύνημα στο Λονδίνο.

Πολύτιμη είναι και η συνεισφορά της Βιβλιοθήκης σε βιβλία αναφορικά με την αρχαία ελληνική γραμματεία και την πολιτική ιστορία της Ελλάδα, που εκδόθηκαν κατά τον 19ο–20ό αιώνα. Ο Γεννάδιος είχε στην κατοχή του σχεδόν όλες τις εκδόσεις του Αδαμάντιου Κοραή με διάσημα έργα Ελλήνων κλασικών συγγραφέων και μια ευρεία συλλογή βιβλίων και δοκιμίων που έχουν γραφτεί για αυτόν. Επιπλέον, συγκέντρωσε όλες τις εκδόσεις σχετικά με την ιστορία της Ελλάδας αφότου έγινε ανεξάρτητο κράτος, καθώς και την ιστορία των πολιτικών και κυβερνητικών θεσμών. Περιέχει επίσης, μία άριστη συλλογή νόμων και καταστατικών διαφόρων ιδρυμάτων και οργανισμών από τα μέσα του 19ου έως το 1930.

Στα ράφια της Βιβλιοθήκης υπάρχει και μία πολύ περιεκτική συλλογή φυλλαδίων, άρθρων και άλλων μελετών σχετικά με το Ανατολικό Ζήτημα, του οποίου η αφετηρία χρονολογείται το 1774 με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί και η λήξη το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Η συλλογή αναφέρεται σε σημαντικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας που έλαβαν χώρα την περίοδο αυτή, όπως οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, η Ελληνική Επανάσταση, ο Κριμαϊκός Πόλεμος και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ανάμεσα στο υλικό περιλαμβάνονται πλήρεις σειρές των διπλωματικών βρετανικών (γαλάζιων) και γαλλικών (κίτρινων) βιβλίων για την Ελλάδα και την Τουρκία, των βρετανικών προξενικών εκθέσεων, των ελληνικών προϋπολογισμών, καθώς και οι αγορεύσεις πολιτικών ανδρών στη Βουλή.

Στο τμήμα με ονομασία «Φυσική Ιστορία» της Βιβλιοθήκης, ο Γεννάδιος συμπεριέλαβε όλες τις ιστορικές εκδόσεις που σχετίζονταν με την επιστήμη, τη βιομηχανία, το εμπόριο και την ιατρική στην Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή. Δύο, εξαιρετικού ενδιαφέροντος τίτλοι της συλλογής είναι η Flora Graeca του John Sibthorp, που κυκλοφόρησε στο Λονδίνο σε δέκα τόμους από το 1806 έως το 1840, με 966 έγχρωμες υδατογραφίες, και ένας μικρός τόμος (λεύκωμα) με σχέδια αγριολούλουδων της Κέρκυρας, τον οποίο παρήγγειλε ο Frederic North, Κόμης του Guilford και ιδρυτής της Ιονίου Ακαδημίας της Κέρκυρας.   

Μοναδική στο είδος της είναι η συλλογή της Ελένης Σταθάτου (1887–1982), η οποία φυλάσσεται στη «Μακεδονική Αίθουσα» στην πτέρυγα «Ιωάννη Μακρυγιάννη». Με καταγωγή από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, κόρη του εμπόρου και γαιοκτήμονα Κ. Κωνσταντινίδη, η Ε. Σταθάτου ανέπτυξε από πολύ μικρή ηλικία το ενδιαφέρον της για τη συλλογή πολύτιμων αντικειμένων από τη μυκηναϊκή έως τη μεταβυζαντινή περίοδο, βυζαντινών χειρογράφων, βιβλίων κ.ά. Το 1947 πραγματοποίησε την πρώτη της δωρεά προς τη Γεννάδειο, παραχωρώντας τρία βυζαντινά εικονογραφημένα χειρόγραφα. Η δεύτερη δωρεά έγινε το 1952, όταν κληροδότησε στη Βιβλιοθήκη 35 βιβλία τέχνης και αρχαιολογίας, ενώ άλλα 70 δόθηκαν το 1968. Οι δωρεές της προς τη Γεννάδειο ολοκληρώθηκαν το 1969, όταν παραχώρησε το μακεδονικό σαλόνι της, το οποίο περιελάμβανε παλαιά ξυλόγλυπτα από την Κοζάνη, επτά παλαιές εικόνες και διάφορα παλαιά αντικείμενα και έπιπλα. Από την πλευρά της, η Γεννάδειος υποχρεούνταν να κατασκευάσει ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο όπου τα δωρηθέντα αντικείμενα θα τοποθετούνταν όπως στην οικία της δωρήτριας. Ο χώρος, που έλαβε την ονομασία «Μακεδονική Αίθουσα», ολοκληρώθηκε το 1972 και είναι επισκέψιμος από το κοινό κατόπιν ραντεβού.

Πέρα από την ελληνική ιστορία, η Γεννάδειος διαθέτει και μια διόλου ευκαταφρόνητη συλλογή 1.500 τίτλων για την Οθωμανική Ιστορία, καθώς για αιώνες οι ιστορίες των δύο χωρών συνέπλεαν. Μάλιστα, είναι άξιο μνείας ότι δεκαέξι από τα αρχέτυπα βιβλία της Γενναδείου, τυπωμένα μεταξύ των ετών 1470 και 1500, σχετίζονται με οθωμανικά θέματα.

Μία άλλη συλλογή βιβλίων της Βιβλιοθήκης που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτό της «Αρχαιολογίας της Ελλάδας». Ουσιαστικά όλες οι εκδόσεις σε μεγάλο σχήμα που τυπώθηκαν τον 18ο αιώνα βρίσκονται στη Γεννάδειο: The Antiquities of Athens των Stuart και Revett (Λονδίνο 1762–1816), το Ionian Antiquities of the Society of Dilettanti (Λονδίνο 1769–1915), το έργο του Robert Adam με τίτλο Ruins of the Palace of the Emperor Diocletian at Spalatro in Dalmatia (Λονδίνο 1764), το βιβλίο του Richard Worsley με τίτλο Museum Worsleyanum… with views of places in the Levant (Λονδίνο 1794–1803), το έργο του Sir William Hamilton με τίτλο Collection of Etruscan, Greek, and Roman Antiquities (Νάπολη 1766–67), ένα από τα ωραιότερα βιβλία που έχουν τυπωθεί ποτέ, με το σώμα των τεσσάρων τόμων να είναι δεμένο με πράσινο μαροκινό που φέρει σφραγίδα με τα όπλα του Louis XV. 

Τρεις τουλάχιστον εκδόσεις του 19ου αιώνα που συμπεριλαμβάνονται στη συλλογή και αξίζει να αναφερθούν είναι: το έργο του E.Q. Visconti, Iconographie grecque (Παρίσι 1808), αποτελούμενο από τρεις τόμους μεγάλων διαστάσεων (60 εκ.) – είναι το αντίτυπο του Ναπολέοντα με τη σφραγίδα των αυτοκρατορικών όπλων στη βιβλιοδεσία⸱ το έργο του James C. Murphy, The Arabian Antiquities of Spain (Λονδίνο 1813) – αντίτυπο του συγγραφέα που περιλαμβάνει τα αρχικά σχέδια του, χειρόγραφες σημειώσεις και επιπλέον εικονογράφηση. Τέλος, η πλήρης έκδοση του Expedition scientifique de Moree (Παρίσι 1831–38), που προσφέρθηκε από τον βασιλιά Louis-Philippe στον Sir Standish. Στη συλλογή επίσης συμπεριλαμβάνονται οι υδατογραφίες και τα σχέδια με θέμα την Ελλάδα διάσημων Άγγλων περιηγητών όπως οι William Haygarth, William Page, καθώς και οι αρχιτέκτονες Thomas Hope και Charles Cockerell του 18ου αιώνα.

Μέρος της ενότητας «Αρχαιολογία» της Βιβλιοθήκης αποτελούν και τα 200 σχέδια με ελληνικά θέματα του Άγγλου συγγραφέα και τοπογράφου Edward Lear. Το 1929 μια συλλογή από 192 σχέδια του Lear προσφέρθηκε στον Γεννάδιο, ο οποίος έπεισε την Αμερικανική Σχολή να τα αγοράσει, διαβλέποντας σε αυτά τον αυθορμητισμό τους και την ιμπρεσιονιστική τους ποιότητα. Ο Lear επισκέφθηκε την Ελλάδα πολλές φορές την Ελλάδα κατά το χρονικό διάστημα 1848–1864 και έζησε τέσσερα χρόνια στην Κέρκυρα. Η ικανότητα του να εκτελεί γρήγορα ένα σχέδιο, προσθέτοντας σημειώσεις για να συμπληρώσει αργότερα τις λεπτομέρειες, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους συλλέκτες, παρότι τα ολοκληρωμένα έργα του δεν έτυχαν της ίδιας αντιμετώπισης. Στη σταδιακή αυτή αναγνώριση του Lear ίσως αποδίδεται και το γεγονός ότι δέκα χρόνια αργότερα όταν η Γεννάδειος προχώρησε στην αγορά και άλλων σχεδίων του σε τιμή πολύ υψηλότερη των 75 πενών ανά έργο που είχε δώσει το 1929.

Η συλλογή της Ντόρης Παπαστράτου με τις έντυπες ακολουθίες αγίων παραχωρήθηκε στη Γεννάδειο από τις κόρες της Δάφνη και Μαρίνα Ηλιάδη. Αποτελείται από 665 φυλλάδες ακολουθιών και τόμους, οι οποίοι περιέχουν συσταχωμένες μικρές ή μεγάλες σειρές ακολουθιών αφιερωμένες στον ίδιο άγιο ή σε διαφόρους αγίους και γιορτές με κοινά χαρακτηριστικά. Το σώμα των ακολουθιών αυτών αντικατοπτρίζει τη συνέχεια της βυζαντινής λειτουργικής παράδοσης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και στη νεότερη εποχή, και συμπληρώνει τις ακολουθίες που υπάρχουν στα σώματα των Μηναίων της Εκκλησίας.

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη διαθέτει στις συλλογές της μια συλλογή 3.000 περίπου παλαιών ιστορικών χαρτών που αφορούν στις περιοχές της Ελλάδας, της Τουρκίας, και εν γένει των Βαλκανίων από το 15ο μέχρι τον 20ό αιώνα. Η συλλογή περιέχει χειρόγραφους και έντυπους χάρτες που έχουν φιλοτεχνηθεί από ονομαστούς χαρτογράφους και εκδότες, όπως το Liber Insularum του Χριστόφορου Μπουοντελμόντι (15ος αι.), το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά χειρόγραφων χαρτών με νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου Πελάγους, μια ναυτική χάρτα του Αιγαίου του Νικόλαου Κεφαλά από τον πρώιμο 19ο αιώνα (πρόκειται πιθανότατα για τον πρώτο έντυπο ελληνικό ναυτικό χάρτη) και πολλούς άλλους χάρτες που παρουσιάζουν τις πολιτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια κατά τον ύστερο 19ο αιώνα. Να σημειωθεί ότι η συλλογή τεκμηριώθηκε από το ερευνητικό πρόγραμμα «Χαρτογράφηση των χωρών της Μεσογείου» και οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν τους ιστορικούς χάρτες της Γενναδείου ηλεκτρονικά.

Πέρα από τα βιβλία, ο Γεννάδιος ήταν μανιώδης συλλέκτης φωτογραφιών και άλλων εφήμερων (αποκόμματα εφημερίδων και βιβλίων, χαρακτικά, έντυπο υλικό, προσκλήσεις και διάφορα άλλα), τα οποία κολλούσε σε λευκώματα μεγάλου μεγέθους. Αυτά τα 220 λευκώματα (scrapbooks) κατηγοριοποιούνται σε επιμέρους θεματικές: ιστορία, τοπογραφία, αρχαιολογία, εθνολογία (κοστούμια), αρχιτεκτονική, ιστορία τέχνης, ιστορία του βιβλίου, δημοσιογραφία, καθώς επίσης και στην οικογένεια του Γεννάδιου. Ως εκ τούτου, εμπεριέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας: τα έθιμα, τις καθημερινές ασχολίες και, γενικά, την κοινωνική ζωή στην Ελλάδα από την εποχή της Τουρκοκρατίας και μετά. Να σημειωθεί ότι ένα μικρό τμήμα των λευκωμάτων είναι διαθέσιμο και διαδικτυακά. 

Το εύρος των συλλεκτικών ενδιαφερόντων του Γεννάδιου αντικατοπτρίζεται και στη μουσική συλλογή του που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη. Η μικρότερη αλλά διόλου αμελητέα αυτή συλλογή αποτελείται από χειρόγραφα και βιβλία της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μουσικής, καθώς και υλικό για την αρχαία και τη νεοελληνική μουσική και πολλά χρήσιμα στοιχεία για τη μουσική και τα μουσικά όργανα πολλών χρόνων, τόπων και πολιτισμών.

Η διάσωση πρωτότυπων έργων καλλιτεχνών που περιηγήθηκαν ανά την Ελλάδα αποτέλεσε, σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Τόλια (βλ. «Βιβλιογραφία»), ειδική φροντίδα για τον Γεννάδιο. Όπως τονίζει ο ίδιος, στη Γεννάδειο φυλάσσεται «η πλουσιότερη και πλέον αντιπροσωπευτική εικονογραφία της ελληνικής ιστορίας». Η συλλογή με τα χαρακτικά χωρίζεται σε τρεις ενότητες: η «Ιστορική Σειρά» συγκεντρώνει μια σειρά ιστορικών απεικονίσεων, τοπογραφικών όψεων, πορτραίτων και ενδυμασιών, σχετικών με την Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή. Στη σειρά «Εγκυκλοπαίδεια» περιλαμβάνεται υλικό για τη συγγραφή βιβλίων, την τυπογραφία, την εικονογράφηση, τη βιβλιοδεσία, τη διακόσμηση κ.λπ. Μία τρίτη σειρά σχετίζεται αποκλειστικά με τη χαρακτική, στην οποία συγκαταλέγονται χάρτες και σκίτσα σχετικά με αυτές τις τρεις σειρές, σχήματος royal και folio, και μία συλλογή αφισών. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται και μία μικρή συλλογή υδατογραφιών, καθώς και σπάνια και εξαιρετικά δείγματα χαρτιών.

Η αναφορά στις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης ολοκληρώνεται με τη συλλογή των 400 περίπου ελληνικών –κατά κύριο λόγο– χειρογράφων, εκ των οποίων τα περισσότερα προέρχονται από τη συλλογή του Γεωργίου Γεννάδιου και του γιού του Ιωάννη. Σύμφωνα με τη Μαρία Πολίτη (βλ. «Εκδόσεις»), το βασικό κριτήριο κατάρτισης της συλλογής είναι η πρόσκτηση χειρογράφων της πνευματικής ιστορίας του νεώτερου, κυρίως, ελληνισμού, καθώς έντονο ήταν το ενδιαφέρον του Ιωάννη Γεννάδιου για τα χειρόγραφα «που αποτελούσαν μαρτυρίες των νοοτροπιών και της πορείας της διανόησης και του νεώτερου ελληνικού πνεύματος κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας». Ωστόσο, αξιόλογο είναι και το τμήμα της συλλογής που περιλαμβάνει έργα αρχαίων κλασικών συγγραφέων, γραμμένα κυρίως κατά την Αναγέννηση στη Δύση, και μεταγενέστερα αντίγραφα παρόμοιων χειρογράφων, με σημειώσεις και σχόλια. Σε γενικές γραμμές, τα τεκμήρια της συλλογής, παρότι δεν εντυπωσιάζουν με την καλλιτεχνία τους, είναι σημαντικά και αντιπροσωπευτικά της εποχής και του χρονικού διαστήματος που καλύπτουν.

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη συλλογή προστέθηκαν αρκετά ακόμα χειρόγραφα από τις δωρεές της Ελένης Σταθάτου (1947 και 1952), του Δαμιανού Κυριαζή (1953 και 1994), του Αναστάση Κανελλόπουλου (1970) κ.ά., ενώ άλλα χειρόγραφα προήλθαν από αγορές, όπως των συλλογών Θεμιστοκλή Βολίδη (1956), Μαρτάκου (1969) κ.ά. Τα χειρόγραφα κυμαίνονται χρονολογικά από τον 12ο έως το 19ο αιώνα και το περιεχόμενο τους είναι ποικίλο. Συγκεκριμένα, υπάρχουν θεολογικά, λειτουργικά, φιλολογικά, ιστορικά, γεωγραφικά, αρχαιολογικά και μουσικά χειρόγραφα. Η Γεννάδειος προχώρησε τα τελευταία χρόνια στην ψηφιοποίηση των χειρογράφων, η οποία είναι ακόμα σε εξέλιξη, με ορισμένα από αυτά να διατίθενται στο διαδίκτυο.

Αρχειακές Συλλογές. Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, πέρα από την πολύτιμη συλλογή βιβλίων που διαθέτει, έχει και μια αξιόλογη συλλογή αρχείων, η οποία προέρχεται κυρίως από δωρεές πνευματικών ανθρώπων του τόπου, που επέλεξαν είτε αυτοί είτε οι οικογένειές τους να τα μεταβιβάσουν στη Βιβλιοθήκη.

Τα πρώτα αρχεία αποκτήθηκαν με την ίδρυση της Γενναδείου το 1926, και ήταν βέβαια τα αρχεία του ιδρυτή της Βιβλιοθήκης Ιωάννη Γεννάδιου και του πατέρα του Γεωργίου, το οποίο ταξινομήθηκε και καταγράφηκε από τον Ιωάννη. Δέκα χρόνια μετά, στη Βιβλιοθήκη παραδόθηκε υπό τη μορφή δανείου το αρχείο του Γερμανού αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν, αποτελούμενο από επιστολές, ημερολόγια και σημειωματάρια, το οποίο όμως παρέμεινε στην κυριότητα της οικογένειας Σλήμαν μέχρι το 1962, όταν και μεταβιβάστηκε οριστικά στη Βιβλιοθήκη. Τα επόμενα χρόνια πέρασαν στην κατοχή της Γενναδείου και άλλα αρχεία σημαντικών ιστορικών προσωπικοτήτων, όπως: του Δημήτρη Π. Πετροκόκκινου (1944), που περιλαμβάνει επιστολές και δελτάρια των Γ. Ψυχάρη, Π. Βλαστού και Ι. Μαυρογορδάτου προς τον Πετροκόκκινο⸱ του Αλή Πασά (1953), αποτελούμενο από περίπου 1.500 σημαντικά έγγραφα για την ιστορία και την οικονομία της Ηπείρου κατά την προεπαναστατική περίοδο⸱ της οικογένειας Δραγούμη (1960), το οποίο καλύπτει μια μακρά περίοδο της πνευματικής, πολιτικής και διπλωματικής ιστορίας του τόπου από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα⸱ του μαέστρου Δημήτρη Μητρόπουλου (1963) με χειρόγραφες μουσικές παρτιτούρες έργων του, επιστολές και διάφορα έγγραφα σχετικά το έργο του⸱ των δύο ποιητών μας που βραβεύθηκαν με Νόμπελ, του Γιώργου Σεφέρη (1972) και του Οδυσσέα Ελύτη (1976), με προσωπικά έγγραφα και χειρόγραφα.

Το 1986 άρχισε να λειτουργεί συστηματικά το τμήμα των Αρχείων της Γενναδείου και ως πρώτη προτεραιότητα τέθηκε η ταξινόμηση των αρχειακών συλλογών, προκειμένου να μπορέσουν να είναι διαθέσιμα στους ερευνητές. Ένας πρώτος κατάλογος των Αρχείων καταρτίστηκε την ίδια χρονιά από την Χριστίνα Βάρδα, τότε επιμελήτρια της οργάνωσης των Αρχείων, και ακολούθησαν άλλοι δύο επικαιροποιημένοι, το 1989 και το 1991 (βλ. «Κατάλογοι»). Από τους καταλόγους προκύπτει ότι το 1991 η συλλογή αριθμούσε 25 αρχεία, ωστόσο ο αριθμός αυτός αυξάνεται συνεχώς. Στην ιστοσελίδα της Αμερικανικής Σχολής μπορεί κανείς να δει τη λίστα με τους δωρητές διαχρονικά και να ενημερωθεί για το περιεχόμενο της κάθε δωρεάς.

Οργάνωση. Ο Ιωάννης Γεννάδιος δεν παρέλειπε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, παράλληλα με τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του, να καταγράφει συστηματικά τις νέες προσκτήσεις σε τόμους, ανά θεματική ενότητα και δικούς του ταξινομικούς αριθμούς, παρέχοντας κατατοπιστικές πληροφορίες για κάθε εγγραφή. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, επισύναπτε στα βιβλία σχετικά αποκόμματα από εφημερίδες, καταλόγους δημοπρασιών και αυτόγραφα σημειώματα.

Το πόσο ακριβές και αξιόπιστο ήταν το σύστημα του Γεννάδιου πιστοποιείται και από την απόφαση της Γενναδείου να δημιουργήσει τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή της δελτιοκατάλογο στηριζόμενη στο σύστημα του ιδρυτή της. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όπως αναφέρει η επικεφαλής βιβλιοθηκάριός της Ειρήνη Σολομωνίδη, έγινε η πρώτη προσπάθεια εφαρμογής αμερικανικών προτύπων καταλογογράφησης και αργότερα εισήχθησαν στον δελτιοκατάλογο της Βιβλιοθήκης οι αγγλο αμερικάνικοι κανόνες καταλογογράφησης (AACR2). Το 1968 ο κινητός δελτιοκατάλογος της Βιβλιοθήκης φωτογραφήθηκε σε σμίκρυνση και εκδόθηκε σε δίτομο κατάλογο (ακολούθησαν δύο συμπληρώματά του το 1973 και το 1978). Η εν λόγω έκδοση αποτέλεσε πολύτιμο βιβλιογραφικό οδηγό που εξυπηρέτησε γενεές ερευνητών στην Ελλάδα και το εξωτερικό τουλάχιστον μέχρι την περίοδο 1996–1997. Τότε, με βάση τα υπάρχοντα δελτία δημιουργήθηκε ο πρώτος ηλεκτρονικός κατάλογος με το πρόγραμμα ABEKT, ενώ το 2002–2003 ακολούθησε ο συλλογικός ηλεκτρονικός κατάλογος AMBROSIA με το πρόγραμμα ALEPH.     

Για την ανάδειξη των πολυάριθμων συλλογών της και την εδραίωσή της ως ερευνητικό κέντρο για την ιστορία της βυζαντινής, μεταβυζαντινής και νεότερης Ελλάδας, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη συμμετέχει σε ερευνητικά και επιστημονικά προγράμματα. Επιπλέον, προσφέρει διάφορες υποτροφίες και Θερινό Πρόγραμμα Διδασκαλίας Μεσαιωνικής Ελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας σε ξένους μεταπτυχιακούς φοιτητές, ενώ οργανώνει τακτικά συνέδρια, διαλέξεις και σεμινάρια. Τέλος, πραγματοποιεί τακτικά εκδόσεις (βλ. παρακάτω) και δημοσιεύσεις πηγών από τις συλλογές της, καθώς και άλλες εκδόσεις σε συνεργασία με ερευνητικούς και εκδοτικούς φορείς.

Εκδόσεις Βιβλιοθήκης (επιλεκτικά)

Εξερευνήσεις στα χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, επιμ. Ελένη Παππά / Μαρία Λ. Πολίτη, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 2011.

Ιωάννης Μακρυγιάννης. Ζωντανή Έκφραση, επιμ. Μαρία Γεωργοπούλου, Αθήνα, ΚΑΠΟΝ / Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, 2018.

Campaign of the Falieri and Piraeus in the Year 1827. Or, Journal of a Volunteer, Being the Personal Account of Captain Thomas Douglas Whitcombe, επιμ. C.W.J. Eliot, Princeton/New Jersey, The American School of Classical Studies at Athens, 1992.

Ottoman Athens: Archaeology, Topography, History, επιμ. Μαρία Γεωργοπούλου / Κωνσταντίνος Θανασάκης, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών / Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, 2019.

Schliemann's First Visit to America, επιμ. Shirley H. Weber, The American School of Classical Studies at Athens, Harvard University Press, Cambridge/Massachusetts, 1942.

• Το περιοδικό The New Griffon, που εκδίδεται από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, πρωτοκυκλοφόρησε το 1965 με την ονομασία The Griffon και απευθυνόταν στους φιλέλληνες, στους βιβλιόφιλους και ειδικότερα στα μέλη των Φίλων της Γενναδείου – άτυπο σώμα τότε. Μέχρι το 1975, όταν και σταμάτησε την κυκλοφορία του το περιοδικό, συνολικά κυκλοφόρησαν εννέα τεύχη. Το 1984 εκδόθηκε το επόμενο τεύχος, με αναδρομικό περιεχόμενο, το οποίο περιελάμβανε τις δραστηριότητες της Βιβλιοθήκης των προηγούμενων εννέα χρόνων. Το 1986, μετά από διακοπή δύο ετών, ο Σύλλογος Φίλων Γενναδείου Βιβλιοθήκης (ιδρύθηκε το 1982 με σκοπό την υλική ενίσχυση της Βιβλιοθήκης) ανέλαβε την επανέκδοση του περιοδικού και κυκλοφόρησε το ενδέκατο τεύχος από την ίδρυσή του. Μεσολάβησε μια νέα παύση μέχρι το 1991, όταν και επανεκκίνησε την κυκλοφορία του με την ονομασία πλέον The New Griffon. H ετήσια περιοδική έκδοση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης περιέχει δοκίμια και μελέτες, είτε στα ελληνικά είτε στα αγγλικά, για ποικιλία θεμάτων, ενώ ορισμένα από τα τεύχη αφορούν συγκεκριμένα θέματα αναφορικά με την κουλτούρα των Ελλήνων του παρόντος και του παρελθόντος.

Κατάλογοι Βιβλιοθήκης και Αρχείων

Αρχεία Οικογένειας Δραγούμη – Ευρετήρια, επιμ. Χριστίνα Βαρδά / Βούλα Κόντη, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1989, ²1991.

Αρχείο Αθανάσιου Σουλιώτη-Νικολαΐδη (1878–1945) – Ευρετήριο, επιμ. Ελένη Φουρναράκη, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1992. 

Αρχείο Κώστα Βάρναλη: Το εργαστήρι του ποιητή και η ιστορία, επιμ. Θεανώ Μιχαηλίδη, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 2010.

Αρχείο Φίλιππου Δραγούμη (1890–1980) – Ευρετήριο, επιμ. Χριστίνα Βαρδά, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1993.

Catalogue of the Gennadius Library / American School of Classical Studies at Athens, Βοστώνη, G.K. Hall, 1968.

Δωρεά Μαρίας Κυριαζή-Σπέντσα προς την Γεννάδειο βιβλιοθήκη – Συλλογές Δαμιανού Κυριαζή, Αναλυτικός κατάλογος, επιμ. Λεονώρα Ναβάρη, Αθήνα, Σύλλογος φίλων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, 2001.

Συλλογές Αρχείων και Επιστολών, επιμ. Χριστίνα Βάρδα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1986.

Τα Αρχεία της Γενναδείου – Συνοπτική αναγραφή, επιμ. Χριστίνα Βάρδα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1989.

Τα Αρχεία της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, επιμ. Χριστίνα Βάρδα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1991.

Ταξίδι στον κόσμο των χειρογράφων: Κατάλογος Έκθεσης Χειρογράφων Γενναδείου Βιβλιοθήκης, επιμ. Μαρία Πολίτη / Ελένη Παππά, Αθήνα, Παλαιογραφική Εταιρεία, 2004.

Weber, S.H., Voyages and travels in the Near East made during the XIX century : being a part of a larger catalogue of works on geography, cartography, voyages and travels, in the Gennadius Library in Athens, Princeton/New Jersey, The American School of Classical Studies at Athens, 1952.

Weber, S.H., Voyages and Travels in Greece, the Near East and Adjacent Regions Made Previous to the Year 1801, Princeton/New Jersey, American School of Classical Studies at Athens, 1953.

Βιβλιογραφία για τη Βιβλιοθήκη

Γεννάδειος Βιβλιοθήκη: σύντομη περιγραφή των συλλογών από τον Francis R. Walton με τη συνεργασία των T. Gregory και Σόφης Παπαγεωργίου, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1981.

Βάρδα, Χριστίνα, «Τα αρχεία της Γενναδείου Βιβλιοθήκης», Μνήμων, τ. 12, Αθήνα 1989, σ. 217–224.

«Γεννάδειος Βιβλιοθήκη», Ιδρύματα Πολιτισμού και Έρευνας, Καθημερινή – «Επτά Ημέρες», Αθήνα 1998, σ. 42–90.

• Καλλιγά, Χ., «Έλληνες καλούνται…», στο ίδιο, σ. 42–43.
• Κουμαριανού, Αικατερίνη, «Ιω. Γεννάδιος: η ζωή και το έργο του», στο ίδιο, σ. 44–49.
• Jordan, D., «Θησαυροί της Γενναδείου», στο ίδιο, σ. 50–52.
• Δρούλια, Λουκία, «Συλλογές της Νεώτερης Ιστορίας», στο ίδιο, σ. 53–56.
• Τόλιας, Γ., «Περιηγητές και χαρτογράφοι», στο ίδιο, σ. 57–62.
• Ταμπάκη, Άννα, «Τα ελληνικά γράμματα», στο ίδιο, σ. 63–67.
• Μαυρικίου, Φωφώ Ν., «Η Συλλογή “Λευκωμάτων” του Ιωάννου Γενναδίου», στο ίδιο, σ. 68–73. 
• Τρίχα, Λύντια, «Τα αρχεία της Βιβλιοθήκης», στο ίδιο, σ. 74–75.
• Βογκέικωφ, Ναταλία, «Αρχειακή συστηματοποίηση», στο ίδιο, σ. 76–79.
• Μποσταντζόγλου, Κλειώ, «Η χαμηλότονη επικουρία», στο ίδιο, σ. 80–81.
• Κουμαριανού, Αικατερίνη, «Απαραίτητοι εκσυγχρονισμοί», στο ίδιο, σ. 82–84.
• Τόλιας, Γ., «Στην αρχή ήταν οι βιβλιοθήκες», στο ίδιο, σ. 85–88.
• Καλλιγά, Χ., «Ανάγκη εκσυγχρονισμού», στο ίδιο, σ. 89–90.

Έκθεση 75 πολύτιμων βιβλίων και χειρογράφων από τις συλλογές του Ιωάννη Γενναδίου, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 2001.

«Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη και ο δημιουργός της», Καθημερινή – «Επτά Ημέρες», Αθήνα 1994.

• Κουμαριανού, Αικατερίνη, «Ιωάννης Γεννάδιος, ο άνθρωπος, η συλλογή», στο ίδιο, σ. 2–4.
• Jordan, D., «Θησαυροί της Γενναδείου», στο ίδιο, σ. 5–6.
• Δρούλια, Λουκία, «Συλλογές της νεώτερης ιστορίας», στο ίδιο, σ. 7–9.
• Τόλιας, Γ., «Περιηγητές και χαρτογράφοι», στο ίδιο, σ. 10–12.
• Ταμπάκη, Άννα, «Τα ελληνικά γράμματα», στο ίδιο, σ. 13–15.
• Μαυρικίου, Φωφώ Ν., «Η Συλλογή “Λευκωμάτων” του Ιωάννου Γενναδίου», στο ίδιο, σ. 16–18. 
• Τρίχα, Λύντια, «Τα αρχεία της Βιβλιοθήκης», στο ίδιο, σ. 19.  

Huxley, G.L., Homer & the travellers. A lecture on some antiquarian and topographical books in the Gennadius Library, Athens 1988.

Huxley, G.L. Monemvasia & the Slavs. A lecture on some works of historical geography in the Gennadius Library, Athens 1988.

Λουκάνη, Ν., Ομήρου Ιλιάς, Βενετία 1526, εισαγωγή: Francis R. Walton, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1979.      

Miller, W., «Modern Greek History in the Gennadeion», Journal of Modern History, II (1930), σ. 612–628.

Miller, W., «Additions to Modern Greek History in the Gennadeion», Journal of Modern History, IΧ (1937), σ. 55–63.

«To Γεννάδειον, δημιουργία και μεταμορφώσεις», The New Griffon, αρ. 7, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 2004.

Τρώιλος, Ι.-Α., Βασιλεύς ο Ρωδολίνος, Τραγωδία παρά Ιωάννη Αντωνίω Ιουλιανώ, 1647, πρόλογος: Francis R. Walton, εισαγωγή: M.I. Μανούσακας, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη–Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, 1976.  

Τσιγκάκου, Φανή-Μαρία, Η Ελλάδα του Edward Lear από τις συλλογές της Γενναδείου = Edward Lear’s Greece from the Gennadeion collections, Θεσσαλονίκη 1997.

Topping, P., «La bibliothèque Gennadeion. Son histoire et ses collections», L’ Hellénisme Contemporain, 9 (1955), σ. 121–148.

Weber, Shirley H., Further Additions to Modern Greek Historical Material in the Gennadeion in Athens 1937–1949, ανάτυπο από το The Journal of Modern History, τ. XXII, 3 (Σεπτέμβριος 1950), USA, σ. 250–266.