Ιστορική αναδρομή. Η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη άρχισε να σχηματίζεται, έστω και ανεπίσημα, μετά τον θάνατο του μεγαλοεφοπλιστή και επιχειρηματία Αριστοτέλη Ωνάση το 1975, αποτελώντας μέρος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, τη δημιουργία του οποίου είχε αποφασίσει ο Αριστοτέλης ένα χρόνο πριν. Βασικός στόχος του Ιδρύματος, το οποίο έφερε το όνομα του αδικοχαμένου σε αεροπορικό δυστύχημα γιου του Αλέξανδρου (1948–1973), ήταν η προβολή και η ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού.

Ο πρώτος πυρήνας της Βιβλιοθήκης Ωνάση αποτελούνταν από 1.150 τίτλους που χρονολογούνται από τον 16ο έως τον 20ό αιώνα και ήταν μέρος της προσωπικής συλλογής του Αριστοτέλη. Τα βιβλία αυτά βρίσκονταν αρχικά στο επιχειρηματικό γραφείο που διατηρούσε ο Έλληνας μεγιστάνας στο Μόντε Κάρλο και στη θαλαμηγό «Χριστίνα», και μετά τον θάνατό του μεταφέρθηκαν, μαζί με τα έπιπλα και διάφορα προσωπικά του αντικείμενα στην Αθήνα. H συλλογή του Ωνάση περιλαμβάνει κυρίως λογοτεχνικά βιβλία, βιβλία περί τεχνών, αλλά και βιβλία ιστορικού, περιηγητικού και αρχαιολογικού περιεχομένου. Επιπλέον, στη συλλογή συγκαταλέγονται βιβλία οικονομικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος γύρω από τη ναυτιλία, άτλαντες και εγκυκλοπαίδειες, που αποτελούσαν χρήσιμα εργαλεία δουλειάς. Τέλος, ανάμεσα στις εκδόσεις υπάρχουν δώρα από επιχειρηματίες και φίλους με αφιερωματικά σημειώματα προς τον Αριστοτέλη και την οικογένειά του. Σήμερα, τα βιβλία, τα έπιπλα, το γραφείο του στο Μόντε Κάρλο, όπως και άλλα έργα τέχνης και αντικείμενα φιλοξενούνται σε ειδική αίθουσα, στον δεύτερο όροφο του νεοκλασικού κτιρίου της Λεωφόρου Αμαλίας 56, αφιερωμένη στον μεγάλο ευεργέτη.

Η ιστορία της Ωνασείου Βιβλιοθήκης παίρνει άλλη τροπή το 2010, όταν το Διοικητικό Συμβούλιο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, επί προεδρίας Αντώνη Παπαδημητρίου, απέκτησε τη συλλογή βιβλίων του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου, αρχιτέκτονα και ιστορικού του βιβλίου. Στην πορεία προστέθηκαν και άλλες συλλογές, με αποτέλεσμα το υλικό της Βιβλιοθήκης να περιλαμβάνει σήμερα εκτός από τη Συλλογή βιβλίων Α. Ωνάση και τις ακόλουθες ενότητες: Συλλογή βιβλίων Κ.Σπ. Στάικου – Ελληνική Βιβλιοθήκη, Περιηγητική Βιβλιοθήκη, Λογοτεχνική συλλογή βιβλίων 20ού αιώνα, Αρχείο Καβάφη, Ιστορικό Αρχείο και Επιχειρηματικό Αρχείο Α. Ωνάση.

Το κτίριο. Το νεοκλασικό κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης το σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Αναστάσιος Μεταξάς (1862–1937), μελετητής της αναμαρμάρωσης του Παναθηναϊκού Σταδίου, μένοντας πιστός στον λιτό νεοκλασικισμό, που, στη συγκεκριμένη περίπτωση, βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τα γειτονικά αρχαία μνημεία, σε πείσμα μάλιστα του εκλεκτικισμού, ο οποίος κυριαρχούσε στην αρχιτεκτονική ρυθμολογία των αρχών του 20ού αιώνα. Το κτίριο οικοδομήθηκε το 1905 στη συμβολή της Λεωφόρου Αμαλίας με την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και αρχικά υπήρξε η κατοικία του Αιγυπτιώτη δικηγόρου Γεώργιου Ορφανίδη, ο οποίος ασχολήθηκε με την εμπορία βάμβακος, και της συζύγου του Όλγας Σαρόγλου, αδελφής του δωρητή του Σαρόγλειου Μεγάρου, Πέτρου.

Κατά τη δεκαετία του 1930 κατοικήθηκε από την οικογένεια της κόρης τους Ελισάβετ Καλλιγά και στη συνέχεια, περίπου το 1937–1938, εγκαταστάθηκε εκεί η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή μέχρι το 1950. Στην τελευταία περίοδο, ένοικοί του υπήρξαν τα μέλη του ελληνικού παραρτήματος του World Crafts Council (WCC), που χρησιμοποιούσε το κτίριο ως εκθετήριο, με επικεφαλής τότε τον Μιχάλη Γούτο. Τελευταίος ιδιοκτήτης, από τον οποίο εταιρεία ελεγχόμενη από το Ίδρυμα Ωνάση αγόρασε το κτίριο, ήταν η οικογένεια Νάστου. Το 1991 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης από το Ίδρυμα Ωνάση με γνώμονα τον σεβασμό της ιστορικής φυσιογνωμίας και του ύφους του κτιρίου αλλά και την ανάγκη ένταξής του σε νέες πολιτιστικές και διοικητικές χρήσεις. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται σήμερα η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη ενώ σε μία από τις αίθουσες του δευτέρου ορόφου έχει μεταφερθεί το γραφείο του Αριστοτέλη Ωνάση από το Μόντε Κάρλο, με τα έπιπλα και τα προσωπικά του αντικείμενα. Οι βοηθητικοί χώροι του τρίτου ορόφου, που ανοίγονται στην επάνω βεράντα με ανεμπόδιστη θέα στην Ακρόπολη, αναδιαμορφώθηκαν σε αίθουσα συμβουλίου και τραπεζαρία, τα έπιπλα της οποίας προέρχονται από τη θρυλική θαλαμηγό του Ωνάση.

Οι επισκέπτες της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, παράλληλα με τη συμμετοχή τους στα εκπαιδευτικά της προγράμματα, έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία αποτελείται από πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά και μοναδικά αντικείμενα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα έργων αποτελούν τα «Ιστιοφόρα» του Κωνσταντίνου Βολανάκη, το «Βοσκόπουλο» του Γεώργιου Ιακωβίδη, το «Ναυτόπουλο» του Νικηφόρου Λύτρα, «Τοπίο» του Κωνσταντίνου Παρθένη, «Στέψη της Θεοτόκου» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο).

Στη γλυπτική ξεχωρίζουν ο «Θεριστής» του Δημήτρη Φιλιππότη, οι μαρμάρινες επενδύσεις των εστιών και η προτομή «Εκατόγχειρ» του Γιαννούλη Χαλεπά, τα αγάλματα του Γεώργιου Βρούτου «Αυγή» και «Εσπέρα», αλλά και ο «Θρήνος του Ορφέα» του Γάλλου γλύπτη Ραούλ Σαρλ Βερλέ.

Από τα πλέον αναγνωρίσιμα αντικείμενα με μοναδική αξία μέσα στο κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης είναι, τέλος, το πιάνο Baby Grand Steinway and Sons μοντέλο “S” του 1952, το οποίο αγοράστηκε από τον Αριστοτέλη Ωνάση για τη Μαρία Κάλλας με ειδικές τεχνικές προδιαγραφές ώστε να αντέχει στην υγρασία καθώς ήταν τοποθετημένο στη θαλαμηγό «Χριστίνα».

Συλλογή Κ.Σπ. Στάικου – Ελληνική Βιβλιοθήκη. Η συστηματική βιβλιοσυλλεκτική δράση του Κ.Σπ. Στάικου ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν έπεσε στα χέρια του ένα βιβλίο, τυπωμένο στο πρώτο ελληνικής ιδιοκτησίας τυπογραφείο, του Νικόλαου Βλαστού και του Ζαχαρία Καλλιέργη στη Βενετία (1499–1500). Ο Στάικος, συνεπαρμένος από την καλαισθησία του βιβλίου και επηρεασμένος από τις επαγγελματικές σχέσεις που διατηρούσε εκείνη την περίοδο με ανθρώπους του βιβλίου και της τυπογραφίας, καταπιάστηκε με τη μελέτη των πρώτων Ελλήνων τυπογράφων και παράλληλα ξεκίνησε να συλλέγει βιβλία που σχετίζονταν με την εκδοτική και τυπογραφική δραστηριότητα των Ελλήνων από την εφεύρεση της τυπογραφίας έως τα τέλη του 19ου αιώνα.

Όπως εξιστορεί ο ίδιος, καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη της συλλεκτικής του δράσης ήταν η ανάμειξή του εκείνα τα χρόνια με την Ελληνική Εταιρεία Βιβλιόφιλων (1975), που απαρτιζόταν από ακαδημαϊκούς και λάτρεις του βιβλίου (Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λουκία Δρούλια, Αικατερίνη Κουμαριανού, Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, Μαρία Κουταρέλου, Γιάννης Φικιώρης κ.ά.) και σκοπό είχε την ανάπτυξη δράσεων (εκδόσεις, εκθέσεις, ομιλίες κ.λπ.) σχετικών με την προβολή της ελληνικής τυπογραφίας. Επίσης, η γνωριμία του με τον παλαιοβιβλιοπώλη και ιστοριοδίφη Γεώργιο Λαδά τον μύησε στην τυπογραφία κατά την Τουρκοκρατία, ενώ μέσω της ενασχόλησής του με τη βιβλιοθήκη του πολιτικού Λέοντος Μελά (1812–1879) ήρθε σε επαφή με συγγράμματα της αρχαίας και βυζαντινής γραμματείας. Ένα σημαντικό μάλιστα τμήμα της βιβλιοθήκης αυτής, σχετιζόμενο με την αναγεννησιακή εποχή, προστέθηκε στη βιβλιοθήκη του Στάικου.

Το γεγονός, ωστόσο, που επηρέασε κυρίως τη διαμόρφωση της προσωπικής του βιβλιοθήκης, αλλά και τον εμπλουτισμό των γνώσεών του γύρω από τα θέματα του βιβλίου και της ελληνικής τυπογραφίας από το τέλος της βυζαντινής περιόδου έως το τέλος του 20ού αιώνα, ήταν η διετής «θητεία» του στη βιβλιοθήκη του Αθανάσιου Δ. Χατζηδήμου (1910–1967), γιατρού, βιβλιόφιλου και βιβλιογράφου. Συγκεκριμένα, το 1979 η Καίτη Χατζηδήμου, κληρονόμος της βιβλιοθήκης, αποφάσισε να πουλήσει τους περίπου 14.000 τόμους και τον σημαντικό αριθμό φυλλαδίων της βιβλιοθήκης του αποθανόντος. Ο Στάικος κλήθηκε μαζί με τη Χρύσα Μαλτέζου, ερευνήτρια τότε του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και σήμερα μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, να αξιολογήσουν τη βιβλιοθήκη Χατζηδήμου και να προτείνουν ακαδημαϊκά ιδρύματα και άλλους πολιτιστικούς οργανισμούς ή φορείς ως υποψήφιους αγοραστές.

Τα τεκμήρια κατέληξαν, ανάμεσα σε άλλους, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, ενώ ένας περιορισμένος αριθμός βιβλίων αποκτήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο. Ο ίδιος ο Στάικος απέκτησε περίπου 500 από αυτά τα σπάνια και μοναδικά σωζόμενα βιβλία, μεταξύ των οποίων και σπάνιες λειτουργικές εκδόσεις, τα οποία συγκροτούν μέχρι σήμερα τον βασικό κορμό της Ελληνικής Βιβλιοθήκης (πρώην Συλλογή Στάικου) του Ιδρύματος Ωνάση.

Ο εμπλουτισμός της συνεχίστηκε με γοργούς ρυθμούς κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, μέσω κυρίως αγορών αλλά και δωρεών. Ορισμένα από τα βιβλία του Διονύση Φλάμπουρα (πρόκειται κυρίως για ελληνικές εκδόσεις από τυπογραφεία της Γαλλίας και της Γερμανίας), όπως και το πολύτιμο αρχείο του, πέρασαν στα χέρια του βιβλιοσυλλέκτη ύστερα από πρωτοβουλία της χήρας του Μαρίας Φλάμπουρα, ενώ μεγάλης αξίας ήταν και τα βιβλία που απέκτησε από τη συλλογή του Κ.Θ. Δημαρά. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονταν δείγματα της πρώιμης τυπογραφικής τέχνης του ελληνικού βιβλίου, συγγράμματα δείκτες της πορείας του Γένους προς την Επανάσταση του 1821, όπως η Ελληνική Νομαρχία του 1806 εκ των τύπων Κουνάδου, ή λειτουργικά βιβλία του 16ου αιώνα, όπως το Ειρμολόγιον που τυπώθηκε στη Βενετία το 1568.

Άλλα αξιοσημείωτα αποκτήματα στη Συλλογή Στάικου ήταν δυσεύρετες εκδόσεις από τυπογραφεία που λειτούργησαν για μικρό χρονικό διάστημα και προήλθαν από τη βιβλιοθήκη Μαρτάκου⸱ σπάνιες εκδόσεις από τυπογραφεία της Μόσχας και της Πετρούπολης, οι οποίες αποτελούσαν μέρος της συλλογής του Στέφανου Ν. Δραγούμη και του Διονύσιου Λοβέρδου⸱ μοναστηριακά και άλλα πολύτιμα βιβλία σχετικά με τη βυζαντινή ιστορία και τέχνη, την οθωμανική αυτοκρατορία και την ελληνική επανάσταση, προερχόμενα από συλλογές των ηγεμόνων της Βλαχίας και της Μολδαβίας (του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου κ.ά.), τα οποία ανήκαν στη σπουδαία βιβλιοθήκη του Κωνσταντινουπολίτη μεγαλέμπορου Γεωργίου Ι. Αρβανιτίδη (1876–1953). Μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης Αρβανιτίδη αποτελεί μέρος των κλειστών συλλογών της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Τα νέα αποκτήματα, όταν δεν προέρχονταν απευθείας από τους κληρονόμους των κτητόρων τους, αγοράζονταν μέσω δημοπρασιών από οίκους του εξωτερικού (Sotheby’s, Christie’s), οι οποίοι πωλούσαν βιβλία διάσημων βιβλιοθηκών, όπως του Τσάτσγουορθ (Chatsworth), του δούκα του Ντέβονσαϊρ (Devonshire), της Βιβλιοθήκης Μπρόξμπουρν (Broxbourne Library) κ.ά. Παράλληλα, πολλές ήταν οι αγορές του συλλέκτη από τα ιστορικά βιβλιοπωλικά κέντρα του Μαγκ (Magg’s) και του Κουάριτς (Quaritch) στο Λονδίνο, της Νταϊάνας Παρικιάν (Diana Parikian) στην Οξφόρδη, του Λουίτζι Γκονέλλι (Luigi Gonelli) στη Φλωρεντία κ.λπ.

Μετά το 1986 ο Στάικος στράφηκε στην απόκτηση έργων Ελλήνων λογίων και Ελλήνων τυπουργών που έζησαν και έδρασαν κατά την Ιταλική Αναγέννηση (τέλη 14ου–μέσα 16ου αιώνα), όπως ο Μανουήλ Χρυσολωράς, ο Γεώργιος Τραπεζούντιος, ο Καρδινάλιος Βησσαρίων, o Θεόδωρος Γαζής, ο Ζαχαρίας Καλλιέργης, ο Νικόλαος Βλαστός, ο Μιχαήλ Μάρουλλος Ταρχανιώτης και πολλοί ακόμη. Τα βιβλία αυτά μάλιστα παρουσιάστηκαν από τον Στάικο σε εκθέσεις που διοργανώθηκαν στη Φλωρεντία (1986), στο Μουσείο Μπενάκη (1987), στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης (1988), στο Στρασβούργο (1989) και αλλού, αναδεικνύοντας την πολύτιμη συμβολή των Ελλήνων λογίων στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων κατά την αναγεννησιακή πολιτισμική περίοδο.

Οι παρουσιάσεις της Συλλογής συνεχίστηκαν κατά τη δεκαετία του 1990, με σημαντικό μέρος των εντύπων της να εκτίθεται σε ιστορικές βιβλιοθήκες και ιδρύματα του εξωτερικού, όπως στο Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών  Σπουδών  της  Βενετίας  το 1993, στην Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη της Βιέννης το 1995, αλλά και στο Στρασβούργο και στη Χάγη της Ολλανδίας. Το 1999 το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων ανέθεσε στον Στάικο σε συνεργασία με τον ιστορικό Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη να διοργανώσουν την έκθεση με τίτλο «Πεντακόσια χρόνια έντυπης παράδοσης του Νέου Ελληνισμού (1499–1999)». Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης εκδόθηκε η ομότιτλη έκδοση (βλ. «Βιβλιογραφία»).

H Βιβλιοθήκη Στάικου είχε πλέον αποκτήσει το δικό της ξεχωριστό στίγμα περιλαμβάνοντας έντυπα βιβλία που αφορούσαν την εκδοτική και τυπογραφική πορεία των Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατία, από τις απαρχές της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα έως και τις αρχές του 19ου αιώνα, και φώτιζαν κάθε πτυχή έκφρασης του Γένους: τη γλώσσα, την πνευματική παράδοση και την ορθόδοξη πίστη. Επίσης, η βιβλιοθήκη του αποτελούσε ένα εν δυνάμει –αφού δεν ήταν ακόμα ανοιχτή στο κοινό– χώρο αναζήτησης για κάθε έντυπο βιβλίο της προαναφερόμενης περιόδου. Ενδεικτικό στοιχείο της σπουδαιότητάς της ήταν ότι από τις 8.000 συνολικά εκδόσεις, στα ελληνικά, στα λατινικά και σε άλλες γλώσσες, που είχαν τυπωθεί μεταξύ 15ου και 19ου αιώνα κυρίως στη Βενετία, αλλά και σε τυπογραφεία σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής (Φλωρεντία, Ρώμη, Παρίσι, Γενεύη, Λονδίνο, Κωνσταντινούπολη κ.λπ.), η Βιβλιοθήκη είχε φτάσει να αριθμεί γύρω στους 1.400 τίτλους, τα αντίτυπα των οποίων εκτείνονταν σε 2.000 τόμους.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, άρχισε να απασχολεί έντονα τον Στάικο το μέλλον της Βιβλιοθήκης του. Η διάσωση και ο εμπλουτισμός του υλικού της, καθώς και η ανοικτή πρόσβαση του ερευνητικού κοινού σε αυτήν ήταν οι προϋποθέσεις που έπρεπε να πληρούνται προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή εξέλιξή της. Το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης ήταν ο φορέας που επρόκειτο να εγγυηθεί τους όρους του κτήτορα, αποκτώντας εν τέλει τη Βιβλιοθήκη το 2010. Όπως επισήμανε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Αντώνης Παπαδημητρίου η απόφαση να αποκτηθεί η συλλογή του Κ.Σπ. Στάικου, που θα έφερε πλέον το όνομα «Βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», ελήφθη ώστε να «διατηρηθούν τα βιβλία αυτά ως κτήμα εσαεί του Ελληνικού έθνους... για να είναι προσιτά στους ερευνητές, για να αναρτηθούν σταδιακά στο διαδίκτυο, για να μπορέσουν όσο γίνεται περισσότεροι να τα “αγγίξουν”, έστω και ηλεκτρονικά».

Η Ελληνική Βιβλιοθήκη, που εμπλουτίζεται συνεχώς, σήμερα αριθμεί περισσότερους από 3.000 τίτλους, από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, οι οποίοι κατατάσσονται σε πέντε βασικές ενότητες:

• Αναγέννηση/Ουμανισμός: Έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ουμανιστικά έργα, γραμματικές, εγκυκλοπαίδειες, λεξικά, φιλοσοφικές πραγματείες και φιλολογικά δοκίμια. Κεντρικό πυρήνα αυτής της ενότητας αποτελούν οι πρώτες εκδόσεις έργων της αρχαίας και ελληνιστικής γραμματείας, καθώς και συγγράμματα που συντάχθηκαν από Βυζαντινούς λόγιους με σκοπό τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Ενδεικτικά συμπεριλαμβάνονται: η Γραμματική του Θεόδωρου Γαζή (Βενετία 1495), η πρώτη έκδοση των Ωδών (Ολύμπια, Πύθια, Νέμεα, Ίσθμια) του Πίνδαρου (στο πρώτο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε στη Ρώμη το 1515), τα Ερωτήματα του Εμμανουήλ Χρυσολωρά (Βενετία 1540), η Γραμματική του Κωνσταντίνου Λάσκαρη (Βενετία 1542) και πολλά άλλα. Οι εκδόσεις αυτές με το κείμενο στο πρωτότυπο ή στη λατινική του μετάφραση, αποτέλεσαν τη βάση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ιταλίας, αλλά και της υπόλοιπης Ευρώπης και της Βρετανίας.
• Νεοελληνική Γραμματεία: Λογοτεχνικά  έργα,  ποιητικές  συλλογές, λαϊκά αναγνώσματα, ιστορικά συγγράμματα, φιλοσοφία, δοκίμια, γραμματικές και λεξικά, σχολικά εγχειρίδια.
• Λειτουργικά βιβλία: Ευαγγέλια, μηναία, ακολουθίες, ψαλτήρια, ωρολόγια, πεντηκοστάρια, ευχολόγια.
• Θεολογικά συγγράμματα:  Πατερικά  κείμενα,  βίβλοι,  ομολογία της πίστεως, δογματικά κείμενα, έργα για την ιστορία της Εκκλησίας και την Ορθοδοξία από συγγραφείς όπως ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Μάξιμος ο Ομολογητής κ.ά.
• Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Πρωτότυπα έργα που εκδόθηκαν για την πνευματική ανάταση του Γένους προλειαίνοντας το έδαφος για την κήρυξη της Επανάστασης, ελληνικές μεταφράσεις έργων της παγκόσμιας πεζογραφίας και ποίησης, έργα αντιπροσωπευτικά της φιλολογικής και γλωσσικής διαμάχης στο κλίμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και των ιδεών που προέκυψαν από τη Γαλλική Επανάσταση.

Στις τέσσερις τελευταίες ενότητες θησαυρίζονται βιβλία κάθε είδους, τα οποία εκδόθηκαν από Έλληνες λόγιους (ως συγγραφείς ή επιμελητές) και τυπογράφους, με σκοπό να συμβάλλουν στην εκπαίδευση και τη διαφώτιση και να προωθήσουν την ενότητα του Γένους. Τον σκοπό αυτό υπηρέτησαν και ορισμένα λειτουργικά βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν ως εκπαιδευτικά εργαλεία. Χρονολογικά, η συστηματική παραγωγή βιβλίων για με το Γένος τοποθετείται περίπου στο 1497, όταν ο Κερκυραίος λόγιος Ιουστίνος Δεκάδυος με την έκδοση του Ψαλτηρίου (Βενετία, Άλδος Μανούτιος) έκανε έκκληση στους ανά τον κόσμο Έλληνες να καλλιεργήσουν τα τρία βασικά στοιχεία της ελληνικότητας: τη γλώσσα, την πνευματική παράδοση και την ορθόδοξη πίστη. Αντίτυπο του βιβλίου σώζεται στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη.

Τα περισσότερα βιβλία για το Γένος τυπώθηκαν αρχικά σε ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας, όπου η εμπορική ναυτιλία εξασφάλιζε τη διακίνησή τους σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Από τα μέσα του 18ου αιώνα, ο ευρωπαϊκός και ο συνεπακόλουθος νεοελληνικός Διαφωτισμός κινητοποίησαν τους Έλληνες της διασποράς, του εσωτερικού και τους εν γένει ελληνόφωνους, οι οποίοι έστησαν τυπογραφεία στη Βιέννη, στο Βουκουρέστι, στο Ιάσιο, στη Λιψία, στην Τεργέστη, στη Βούδα, στην Πέστη, στη Μόσχα, στην Πετρούπολη, στο Παρίσι, στην Κωνσταντινούπολη, στη Μοσχόπολη, στη Σμύρνη, στο Άγιο Όρος, στη Κέρκυρα, στη Ζάκυνθο και στη Χίο.

Στη Βιέννη, η εκδοτική και τυπογραφική δραστηριότητα από ξένους και Έλληνες τυπογράφους, όπως ο Θωμάς Τράττνερ και ο Γεώργιος Βεντότης, ανέδειξαν την αυστριακή πρωτεύουσα ως το κατ’ εξοχήν κέντρο του ελληνικού βιβλίου, καθώς από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα κυκλοφόρησε εκεί σημαντικός αριθμός εκδόσεων με σκοπό την πνευματική ανάταση των απανταχού Ελλήνων και την προετοιμασία για την Ελληνική Επανάσταση. Το Φυσικής Απάνθισμα (1790) και η Χάρτα (1796/7) του Ρήγα Βελεστινλή, η Θεωρία της Γεωγραφίας του Ιώσηπου Μοισιόδακα (1781), η μετάφραση του βιβλίου Ηθική Περιήγησις Κύρου (1783) του Α. Ράμσεϊ, η Ιστορία της Αμερικής (1792) του Ο. Ρόμπερτσον και η Διαιτητική ... και Ιστορία Συνοπτική περί αρχής και προόδου της Ιατρικής ... (1794), που μεταφράστηκε από τον Κ. Μιχαήλ και τυπώθηκε από τον Ιωσήφ Bαουμάιστερ, είναι ορισμένες μόνον από τις εκδόσεις αυτές, οι οποίες θησαυρίζονται  στην Ωνάσειο.

Επιπλέον, στη Βιβλιοθήκη θησαυρίζεται και περιοδικός Τύπος, όπως η Εφημερίς των αδελφών Πούλιων (1791–1797) και ο Ερμής ο Λόγιος (1811–1821), που τυπώθηκαν στη Βιέννη λόγω του πολυπληθούς ελληνικού πληθυσμού που κατοικούσε και δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά εκεί. Τέλος, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη διαθέτει και ένα αριθμό ανώνυμων εντύπων που απασχολούν για δεκαετίες τους ερευνητές σχετικά με τους συντάκτες τους και τη διαδικασία έκδοσής τους, όπως το Έρωτος Αποτελέσματα, πιθανότατα του Αθανάσιου Ψαλίδα (Βιέννη 1792), και η Ελληνική Νομαρχία (Λιβόρνο 1806). Συνολικά, οι ελληνικές εκδόσεις της Βιέννης στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη είναι οι περισσότερες (πάνω από 250 τίτλοι) που φυλάσσονται σε δημόσια ή ιδιωτική βιβλιοθήκη της Ελλάδας ή του εξωτερικού.

Περιηγητική Συλλογή. Δεύτερη σημαντική πρόσκτηση της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, που έπαιξε μάλιστα καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου της, ήταν η βιβλιοθήκη του επιχειρηματία Δημήτρη Κοντομηνά το 2012. Συγκροτούμενη σε πρώτη φάση από βιβλία γενικότερου εγκυκλοπαιδικού ενδιαφέροντος, γύρω στο 1992 εμπλουτίστηκε με 400 περίπου τίτλους βιβλίων, στην πλειονότητά τους έργα περιηγητικά, ενώ ένας μικρότερος αριθμός ήταν εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών συγγραφέων αλλά και κλασικά έργα για την ιστορία του βυζαντινού πολιτισμού.

Η ενασχόληση του Κ.Σπ. Στάικου με το περιηγητικό τμήμα της βιβλιοθήκης του Δ. Κοντομηνά συντέλεσε στον περαιτέρω εμπλουτισμό του και στη συγκρότηση ενός πλούσιου βιβλιολογικού υλικού που αποτύπωνε με εύγλωττο τρόπο χαρακτηριστικές πτυχές του ελληνικού πολιτισμού από τον 15ο έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Εκδόσεις με αναμνήσεις που κατέλιπαν λόγιοι, ποιητές, αρχαιοδίφες, επιγραμματολόγοι, ταξιδιώτες, διπλωμάτες, φυσιοδίφες, προσκυνητές, αρχαιολόγοι και ιστορικοί, καθώς και πλούσιο εικονογραφικό υλικό συνθέτουν ένα ψηφιδωτό που διακρίνονται πτυχές του πολιτισμού, της οικονομίας, της θρησκείας των Ελλήνων και των υπόλοιπων λαών της Μεσογείου και της νοτιανατολικής Ευρώπης, όπως καταγράφηκαν από τους δυτικοευρωπαίους ταξιδιώτες συγγραφείς.

Εκτός από τα κλασικά περιηγητικά βιβλία των Clarke, Dodwell, Haygarth, Pococke, Pouqueville, Spon, Wheler, Dapper, Le Bruyn κ.ά., στην Περιηγητική Συλλογή της Ωνασείου Βιβλιοθήκης (που σήμερα  θησαυρίζει  2.500 τίτλους) ξεχωρίζουν εκδόσεις όπως ο Τηλέμαχος του Φενελόν (Les aventures de Télémaque), o Ανάχαρσις του αβά Μπαρτελεμύ (Voyage du jeune Anacharsis), η Οικουμένης περιήγησις του Διονύσιου Περιηγητή, τα Γεωγραφικά του Στράβωνα και πολλές άλλες που καταγράφηκαν πλήρως (2003) σε τρεις καταλόγους ή ανθολογημένες (2005) (βλ. «Βιβλιογραφία»). Επιπλέον, σύμφωνα με την επιθυμία και τη γνώμη του Α. Παπαδημητρίου, συλλέγονται πλέον συστηματικά πολύτιμες εκδόσεις που κυκλοφόρησαν μετά από ανασκαφικές εργασίες που είχαν αναλάβει ξένες κυρίως αρχαιολογικές σχολές, αλλά και ελληνικές, κατά τον 19ο αιώνα. Χαρακτηριστική είναι η δεκάτομη έκδοση για τις ανασκαφές στην Ολυμπία: Olympia. The Complete collection of the First archaeological excavations conducted by Curtius E. & Adler F. between 1875–1881, που εμπεριέχει 460 ολοσέλιδες ή σε σαλόνια ζωγραφικές αναπαραγωγές, έγχρωμα σχέδια, σκίτσα και χάρτες. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η έκδοση του Νορμάν (Charles Nicolas Normand, La Troie d’Homère: Explorations artistique et archéologique, L’ami des monuments et des arts, 1892).

Το 2012 ήταν αναμφίβολα χρονιά ορόσημο για το Ίδρυμα και κατ’ επέκταση για τη Βιβλιοθήκη Ωνάση, καθώς, εκτός από τη βιβλιοθήκη Κοντομηνά που περιλάμβανε 900 τίτλους (1.500 τόμους), στην κατοχή του Ιδρύματος περιήλθαν 1.000 περίπου λογοτεχνικά βιβλία. Επιπλέον, την ίδια χρονιά το αρχείο Καβάφη πέρασε στην κυριότητα του Ιδρύματος Ωνάση.

Ελληνική Λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Η Ωνάσειος Συλλογή, με πρωτοβουλία του προέδρου του Ιδρύματος Αντώνη Παπαδημητρίου, άρχισε να συλλέγει επίσης εικονογραφημένες και μη εκδόσεις ποίησης και πεζογραφίας (έντυπες ή χειρόγραφες) από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερα οι ποιητικές συλλογές σχηματίζουν ένα μοναδικό σε πληρότητα σώμα, το οποίο περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα όλων των σύγχρονων ρευμάτων στα γράμματα κατά τον 20ό αιώνα, ξεκινώντας από τα έργα των νεοσυμβολιστών της δεκαετίας του 1920 (Κώστας Ουράνης, Κώστας Καρυωτάκης, Μαρία Πολυδούρη, Τέλλος Άγρας κ.ά.). Τα ποιήματα αυτά διακρίνονται για την απαισιοδοξία τους συνδυασμένη με την αίσθηση του αδιεξόδου και είναι σαφώς επηρεασμένα από τα δραματικά γεγονότα της εποχής (εθνικός διχασμός, μικρασιατική καταστροφή, στρατιωτικά κινήματα, σύντομες δικτατορίες κ.λπ.).

Εν αντιθέσει προς τους σύγχρονούς τους νεοσυμβολιστές ποιητές, ο Κώστας Βάρναλης, ο Άγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Καζαντζάκης αποτέλεσαν εκφραστές διαφορετικών αισθητικών προτύπων, πιο ιδεαλιστικών και αισιόδοξων. Επίσης, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 έκανε την εμφάνισή της μια πλειάδα ποιητών (Καίσαρ Εμμανουήλ, Ορέστης Λάσκος, Αλέξανδρος Μπάρας, Γιάννης Σκαρίμπας, Νίκος Καββαδίας, Τάσος Παππάς), οι οποίοι έδειξαν να απομακρύνονται από τους γνωστούς συναισθηματικούς και εκφραστικούς τρόπους των λίγο μεγαλύτερων ηλικιακά ομότεχνών τους. Ποιητικά έργα όλων αυτών συγκαταλέγονται στην αντίστοιχη Συλλογή της Ωνασείου Βιβλιοθήκης.

Η Βιβλιοθήκη όμως περιλαμβάνει και έργα όλων των σημαντικών Ελλήνων ποιητών της λεγόμενης «γενιάς του ’30», η οποία, επηρεασμένη από τον μοντερνισμό και άλλα σχετικά κινήματα, όπως ο εξπρεσιονισμός και ο υπερρεαλισμός, ήρθε να διαταράξει τις αισθητικές γραμμές της παράδοσης, με τον ελεύθερο στίχο και την αξιοποίηση του παρελθόντος ώστε να τροφοδοτηθεί ζωτικά το παρόν. Εκπρόσωποι αυτών των κινημάτων της πρωτοπορίας, έργα των οποίων φιλοξενούνται στα ράφια της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, ήταν ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νικηφόρος Βρεττάκος κ.ά.

Επισημαίνεται ότι ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό των ποιητικών εκδόσεων της «Γενιάς του ’30» ήταν η εικονογράφησή τους από σημαίνοντες εικαστικούς της εποχής, όπως ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος κ.ά. Η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη διαθέτει πολλά και εξαιρετικά τέτοια δείγματα, όπως η μνημειώδης έκδοση Δέκα Λευκαί Λήκυθοι του Μουσείου Αθηνών του Γιάννη Κεφαλληνού, το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη με εικονογράφηση του Γιάννη Μόραλη, τα Ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη με την καλλιτεχνική επιμέλεια του Τάκη Καλμούχου και εκδόσεις του Νίκου Εγγονόπουλου, όπως η συλλογή Μπολιβάρ, που κοσμούνται με έργα του ίδιου του ποιητή.

Οργάνωση και ψηφιοποίηση. Τα βιβλία της Ωνασείου Βιβλιοθήκης είναι ταξινομημένα σε έξι θεματικές ενότητες: Λειτουργικά, Αναγέννηση/Ουμανισμός, Θεολογία, Νεοελληνική Γραμματεία/Λογοτεχνία, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Περιηγητικά. Πρόκειται για αρχέτυπα και παλαίτυπα βιβλία της Συλλογής Στάικου, της Περιηγητικής Συλλογής και της Λογοτεχνικής, στα οποία έχουν τοποθετηθεί διάφανοι σελιδοδείκτες με αλφαριθμητικούς ταξινομικούς κωδικούς που δηλώνουν την ενότητα στην οποία ανήκουν και τη θέση του βιβλίου στα βιβλιοστάσια. Τα νέα αποκτήματα της Βιβλιοθήκης τεκμηριώνονται σταδιακά, ταξινομούνται και αποθηκεύονται προσωρινά σε ξεχωριστό χώρο, με σκοπό την ψηφιοποίησή τους και την ελεύθερη διάθεσή τους στο διαδίκτυο.

Όσον αφορά την καταλογογράφηση των βιβλίων, η Βιβλιοθήκη διαθέτει κατάλογο έντυπο για την Ελληνική Βιβλιοθήκη (βλ. «Βιβλιογραφία») και ηλεκτρονικό για όλες τις συλλογές. Το 2013 ξεκίνησε το έργο ψηφιοποίησης της Ωνασείου Βιβλιοθήκης με τη συγχρηματοδότηση της Ελληνικής Πολιτείας και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης. Το έργο ολοκληρώθηκε σε πρώτη φάση το 2016 για το σύνολο της Ελληνικής Βιβλιοθήκης και μέρος της Περιηγητικής Συλλογής. Συνολικά ψηφιοποιήθηκαν περισσότερα από 110.000 τεκμήρια, τα οποία είναι προσβάσιμα από όλους στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση καθώς και στον ιστότοπο του Εθνικού Συσσωρευτή Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου. Ο ιστότοπος αυτός είναι ένας ενιαίος πολιτιστικός πληροφοριακός χώρος ο οποίος έχει αναπτυχθεί από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) σε συνεργασία με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση» με σκοπό τη συγκέντρωση και ενοποίηση όλου του Ελληνικού Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος που παράγεται από φορείς με δημόσια χρηματοδότηση.

Επιπλέον, προκειμένου να αναδείξει ακόμα περισσότερο το ψηφιοποιημένο υλικό της, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη ανέπτυξε δύο ψηφιακές εφαρμογές για web και tablets/smartphones (Android), οι οποίες είναι διαθέσιμες δωρεάν στη σελίδα του Ιδρύματος Ωνάση στο Google Play. Με την ψηφιακή εφαρμογή «Ξεφυλλίζοντας την Οδύσσεια του Ομήρου», ενήλικες αλλά και μικρά παιδιά μπορούν να περιηγηθούν σε μια από τις πρώτες εκδόσεις του ομηρικού έπους που τυπώθηκε το 1542 στη Βενετία, από το τυπογραφείο Giovanni Farri & Fratres. Στη δεύτερη εφαρμογή, με την ονομασία «Χρονολόγιο της ελληνικής τυπογραφίας», οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα μέσω ενός χάρτη να παρακολουθήσουν την ιστορική πορεία εκδόσεων, εκδοτικών οίκων και σημαντικών τυπογράφων από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα.

Από το 2016 και μετά, το κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης άνοιξε για το κοινό, προσφέροντας πολιτιστικές δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα ξεναγήσεις και εκθέσεις που απευθύνονται σε όλους.

Αρχείο Κωνσταντίνου Καβάφη. Το αρχείο του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή, συγκροτούμενο από 1.798 και πλέον τεκμήρια, περιλαμβάνει χειρόγραφα ποιημάτων του, έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα και μελέτες για το έργο του και σημειώσεις του ποιητή. Το αρχείο Καβάφη περιήλθε στην κυριότητα του Ιδρύματος Ωνάση το 2012, μαζί με το συγγενικό του αρχείο, Αλέκου και Ρίκας Σεγκοπούλου. Πρόκειται για το αρχείο του κληρονόμου του Καβάφη και της πρώτης επιμελήτριας του αρχείου του ποιητή (από το 1926 έως το 1939).

Το Ίδρυμα Ωνάση δεν αρκέστηκε μόνο στη διάσωση, στην αποσόβηση πιθανού κατακερματισμού και στην εξασφάλιση της παραμονής του αρχείου Καβάφη στην Ελλάδα. Προχώρησε στην ψηφιοποίηση και αναλυτική τεκμηρίωσή του με απώτερο σκοπό την ελεύθερη διάθεσή του στο κοινό. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 11.086 φωτογραφικές λήψεις, στις οποίες αποτυπώθηκε όλο το αρχειακό υλικό, ενώ ψηφιοποιήθηκαν και τα 158 μικροφίλμ (4.741 λήψεις), που σχετίζονται με τη φωτογράφιση του αρχείου η οποία άρχισε να πραγματοποιείται το 1963 από τον καθηγητή και μελετητή της νεοελληνικής λογοτεχνίας Γιώργο Π. Σαββίδη (1929–1995). Η Ψηφιακή Συλλογή του Αρχείου Καβάφη, διαθέσιμη στα ελληνικά και στα αγγλικά, είναι προσβάσιμη σε όλους στον ιστότοπο που δημιούργησε το Ίδρυμα. Επίσης, το Ίδρυμα Ωνάση, έχοντας ως κεντρικό άξονα το υλικό του αρχείου, διοργανώνει ανά τακτά διαστήματα εκπαιδευτικές δράσεις, ερευνητικά σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες και εργαστήρια για εκπαιδευτικούς και μαθητές, με στόχο τη διάδοση του καβαφικού έργου και την ενίσχυση της αρχειακής εκπαίδευσης.

To αρχείο Καβάφη μαζί με τη Βιβλιοθήκη Καβάφη, καθώς και η συλλογή προσωπικών αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον ποιητή πρόκειται να στεγαστούν μόνιμα σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στην Πλάκα προσεχώς.

Ιστορικό Αρχείο (19ος–20ός αιώνας). Tην τελευταία δεκαετία το Ίδρυμα Ωνάση με πρωτοβουλία του προέδρου του συγκρότησε Ιστορικό Αρχείο αποτελούμενο από ελληνικά και ξενόγλωσσα τεκμήρια (χειρόγραφα, δακτυλόγραφα και έντυπα), τα οποία άλλοτε είναι μεμονωμένα, άλλοτε μέρος συλλογής και άλλοτε ολόκληρη ιδιωτική συλλογή (π.χ. ολόκληρο το αρχείο του Υδραίου Ν.Μ. Βερβενιώτη και μέρος του αρχείου Γρυπάρη). Το υλικό αυτό καλύπτει χρονικά τους δύο τελευταίους αιώνες της ελληνικής ιστορίας, από τις αρχές του 19ου έως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Τα χειρόγραφα ή δακτυλόγραφα του Ιστορικού Αρχείου είναι κυρίως πρωτότυπα κείμενα σημαντικών προσώπων από τον πολιτικό, στρατιωτικό και πνευματικό κόσμο, ημερολόγια, κείμενα λογοτεχνικά και φιλολογικά, ποιήματα, στρατιωτικές εκθέσεις και αναφορές κ.ά. Ενδεικτικά θησαυρίζονται:

• Επιστολές του Γεώργιου Καραϊσκάκη και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη της περιόδου 1826–1827 με ιδιόχειρες υπογραφές.
• Έγγραφο σε περγαμηνή με την υπογραφή της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτώριας (1819–1901), κάστρο Μπαλμόραλ, 8 Οκτωβρίου 1897.
• Χειρόγραφο ημερολόγιο του 10ου Λόχου από το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων στη Μικρά Ασία, στο οποίο καταγράφονται οι επιχειρήσεις του Ιουνίου του 1920.
• Δακτυλόγραφο του αδημοσίευτου και άπαιχτου θεατρικού έργου της Γαλάτειας Καζαντζάκη «Χωριάτες, Δράμα σε τρία μέρη» [1933].
• Δακτυλογραφημένη επιστολή στα αγγλικά της υψιφώνου Μαρίας Κάλλας προς τον γενικό διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Κωστή Μπαστιά με ιδιόχειρη υπογραφή της (Μιλάνο 1963).

Η κατηγορία των εντύπων συγκροτείται από ποικίλου περιεχομένου μονόφυλλα, δίφυλλα, φυλλάδια, φύλλα εφημερίδων κ.ά. με αγγελίες, προκηρύξεις, πολιτικά και στρατιωτικά κείμενα, πολεμικά ημερολόγια, λογοτεχνικά κείμενα κ.λπ. Μεταξύ άλλων συγκαταλέγονται τα εξής ενδιαφέροντα για την ελληνική ιστορία:

• Η πρώτη έκδοση του «Προσωρινού Πολιτεύματος» της Ελλάδας, 1 Ιανουαρίου 1822.
• Ανεξάρτητος εφημερίς της Ελλάδος, φ. 1, Ύδρα, 30 Ιουλίου 1827.
• Εγκύκλιος της «Επί της Οικονομίας Επιτροπής», με την οποία διακηρύσσεται η δημοπρασία των εθνικών προσόδων του ελληνικού κράτους, Ναύπλιο, 4 Ιανουαρίου 1832.
• Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν, Αλεξάνδρεια 1897.
• Φύλλα των εφημερίδων Αντιφασίστας και Ελευθερία, που ήταν όργανα των αντιστασιακών οργανώσεων στο Κάιρο, 1942–1943.

Αρχείο Αριστοτέλη Ωνάση. Το Αρχείο Ωνάση (με τεκμήρια που ξεπερνούν συνολικά το 1.000.000) προέκυψε ως αποτέλεσμα ενός ερευνητικού έργου το οποίο είχε ανατεθεί από το Ίδρυμα στο Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας και το πραγματοποίησε επιστημονική ομάδα ιστορικών και αρχειονόμων, από τον Ιούλιο του 2017 μέχρι τον Ιανουάριο του 2021. Το έργο είχε διττό σκοπό: α) τη δημιουργία του Αρχείου Ωνάση και β) τη συγγραφή μελέτης με θέμα την ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση. Όπως αναφέρει η Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια των ΓΑΚ Αμαλία Παππά επί της σημασίας και βαρύτητας του Αρχείου Ωνάση:

«Ο υψηλός βαθμός της πληρότητάς του [Αρχείου] του προσδίδει προστιθέμενη αξία, καθώς αποτυπώνει την ιστορική διαδρομή, τις ιεραρχικές δομές και χρονικές διαδοχές εντός του ομίλου, αναδεικνύοντας παράλληλα το σύνολο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και την εξέλιξή τους, τις λειτουργίες και τη συνολική διαχείριση του ομίλου». Πιο συγκεκριμένα:

1. Καλύπτει όλη την περίοδο επιχειρηματικής δράσης του Αριστοτέλη Ωνάση, 1924–1975, αλλά και την δράση του Ιδρύματος από το 1975 μέχρι το 2009.
2. Το επιχειρηματικό αρχείο καλύπτει μεγάλο χρονικό εύρος εντός του 20ού αιώνα (1939–2009) και μαζί με τις προσκτηθείσες συλλογές Μαντίδη και Μάρου ξεκινά τουλάχιστον από το 1924.
3. Είναι το μοναδικό γνωστό αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα αρχείο ναυτιλιακής επιχείρησης που διασώζεται σε τέτοιο βαθμό.
4. Είναι το μοναδικό γνωστό αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα αρχείο ναυτιλιακής επιχείρησης που έχει αξιοποιηθεί.
5. Διασώζει διαφορετικού υποστρώματος τεκμήρια (χαρτώο υλικό, υλικό στατικής και κινούμενης εικόνας).
6. Διασώζει τμήμα του αρχείου της οικογένειας Ωνάση.
7. Συμπληρώνεται δορυφορικά από άλλα μικρότερα αρχειακά σύνολα, τα οποία προστέθηκαν στη συνέχεια και συνεισφέρουν πληροφορία στο σύνολο του αρχείου της οικογένειας Ωνάση.

Η σημασία του Αρχείου Αριστοτέλη Ωνάση (1924–1975)

Το Αρχείο Επιχειρήσεων Ωνάση σηματοδοτεί μια νέα εποχή στο χώρο της ιστορίας ναυτιλιακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και διεθνώς. Το Ίδρυμα Ωνάση πρωτοπορεί ακολουθώντας τα χνάρια του δημιουργού του. Ή δημιουργία του Αρχείου Επιχειρήσεων Ωνάση αποτελεί το πρώτο Αρχείο Επιχειρήσεων ελληνόκτητου ιδιωτικού επιχειρηματικού ομίλου στη ναυτιλία –και όχι μόνο– παγκοσμίως. Με ένα χρονικό εύρος που καλύπτει την περίοδο 1924–1975, ένα γεωγραφικό εύρος που καλύπτει Ευρώπη, Αμερική και Ασία, αποκαλύπτει τη διαχείριση 140 πλοίων, επιχειρηματικά και διοικητικά έγγραφα 225 παναμέζικων και λιβεριανών εταιρειών καθώς και προσωπικά και οικογενειακά έγγραφα και εικονικό υλικό του Αριστοτέλη Ωνάση και της οικογενείας του».

To έργο σε αριθμούς:

Α. Φυσικό Αρχείο. Το φυσικό αρχείο (ταξινομημένο σε «Αρχείο έως το 1975» και «Αρχείο μετά το 1975») αποτελείται επί του παρόντος από:

• • 4.992 φακέλους (Αρχείο Επιχειρήσεων Ωνάση).
  • 464 τεκμήρια (Αρχείο Οικογένειας Ωνάση: Το οικογενειακό αρχείο, κατά το μεγαλύτερό του μέρος, έχει περιγραφεί και αρχειοθετηθεί σε επίπεδο τεκμηρίου, δηλαδή ανά έγγραφο ή φωτογραφία και όχι ανά φάκελο, λόγω της σπανιότητας και της σπουδαιότητας  του υλικού).

Είναι φυσικά ταξινομημένο σε 1.350 κουτιά.

• • Αρχείο έως το 1975: 675 αντιόξινα αρχειακά κουτιά τα οποία περιλαμβάνουν περίπου 350.000 έγγραφα.
  • Αρχείο μετά το 1975: 111 αντιόξινα αρχειακά κουτιά.
  • Λοιπό υλικό: ταξινόμηση σε 475 κουτιά αποθήκευσης.
  • Συλλογές: 4 κουτιά με αντικείμενα της οικογένειας Ωνάση.

Φωτογραφικό αρχείο του ομίλου μετά το 1975 διαθέσιμο σε κάδρα.

Β. Βιβλίο. Το βιβλίο αποτελείται από 15 κεφάλαια, 710 σελίδες και 207.966 λέξεις, ενώ έχει δρομολογηθεί και η αγγλική μετάφρασή του.

Γ. Εργαλείο Έρευνας. Το εργαλείο έρευνας που χρησιμοποιείται για την ταξινόμηση και αναζήτηση τεκμηρίων του Αρχείου είναι αναρτημένο στην ηλεκτρονική πλατφόρμα Archive Max και περιλαμβάνει 5.333 εγγραφές. Μέχρι τώρα έχουν αναρτηθεί 122 ψηφιοποιημένοι τόμοι με τα καταστατικά των εταιρειών, τα πρακτικά των διοικητικών συμβουλίων και γενικών συνελεύσεων των μετόχων και άλλα έγγραφα σχετιζόμενα με τις πρώτες 80 εταιρείες του ομίλου Ωνάση έως το 1975.

Κατάλογοι  της Βιβλιοθήκης

Ελληνική Βιβλιοθήκη: Η Συλλογή Βιβλίων του Κωνσταντίνου Σπ. Στάι­κου εφεξής Η Βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, επιμ. Γ. Ξούριας, Αθήνα, Άτων, 2011.

Greek Library: The Konstantinos Sp. Staikos Book Collection henceforth the Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation Library, επιμ. Γ. Ξούριας, Αθήνα, Aton, 2011.

Greek civilization through the eyes of travellers and scholars: the Library of Dimitris Contominas, επιμ. Leonora Navari, Αθήνα, Kotinos, 2003.

Βιβλιογραφία για τη Βιβλιοθήκη

Ο Ελληνικός Κόσμος μέσα από το Βλέμμα των Περιηγητών (15ος–20ός αιώνας): Ανθολόγιο από τη Συλλογή του Δημητρίου Κοντομηνά, Κατάλογος Έκθεσης (8 Φεβρουαρίου–6 Μαρτίου 2005, Μουσείο Μπενάκη), εισαγωγή και σχόλια Ιόλη Βιγγοπούλου, Αθήνα, Κότινος, 2005.

Η Ανάδυση και η Ανάδειξη Κέντρων του Ελληνισμού στα Ταξίδια των Περιηγητών (15ος–20ός αιώνας): Ανθολόγιο από τη Συλλογή του Δημητρίου Κοντομηνά, Κατάλογος Έκθεσης (16 Μαΐου–16 Ιουνίου 2005, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πολιτιστικό Κέντρο «Κωστής Παλαμάς»), εισαγωγή και σχόλια Ιόλη Βιγγοπούλου, Αθήνα, Κότινος, 2005.

Πεντακόσια χρόνια έντυπης παράδοσης του Νέου Ελληνισμού (1499– 1999), επιμ. Τ.Ε. Σκλαβενίτης και Κ.Σπ. Στάικος, Αθήνα, Βουλή των Ελλήνων, 2000.

Ricordo della visita di S.E. il Presidente della Repubblica Italiana on. Sergio Mattarella alla Biblioteca della Fondazione di Pubblica Utilità Alexander S. Onassis, Αθήνα, 18 Ιανουαρίου 2017, εισαγωγή Κ.Σπ. Στάικος, μετάφραση Αλεξάνδρα Βουβουσίρα, Αθήνα, Aton, 2017.