Ιστορική αναδρομή. Η ίδρυση της Βιβλιοθήκης της Κοζάνης συνδέεται άμεσα με την απαρχή της οργανωμένης εκπαίδευσης στην πόλη και τη λειτουργία του Σχολείου της Κοζάνης, που τοποθετείται χρονικά περί τα τέλη του 17ου αιώνα. Πρώτος δάσκαλος ήταν για τρία χρόνια (1676–1679) ο λόγιος και συγγραφέας Γεώργιος (Γρηγόριος) Κονταρής (1638–1698), επίσκοπος Σερβίων (1685–1690) και μητροπολίτης Σμύρνης (1690–1698).

Η συγκρότηση του Σχολείου, και κατ’ επέκταση της Βιβλιοθήκης, υπήρξε πρωτοβουλία πλούσιων Κοζανιτών, εμπόρων και λογίων, που παροικούσαν στην Κεντρική Ευρώπη και οι οποίοι, εμφορούμενοι από την αγάπη για την πατρίδα τους και τη συντελούμενη εκείνη την εποχή άνθηση του εμπορίου και της βιοτεχνίας στη Δυτική Μακεδονία, αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν την ίδρυση σχολείου και την οργάνωση σχολικής βιβλιοθήκης. Ταυτόχρονα, δώρισαν τμήματα ή ολόκληρες ιδιωτικές βιβλιοθήκες, αποτελούμενες από παλιές συλλογές βιβλίων, χειρογράφων και χαρτών, για τη συγκρότηση της σχολικής βιβλιοθήκης. Η εκπαίδευση, όπως πίστευαν και οι Κοζανίτες της διασποράς, θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη μεταφορά των ιδεών του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στον υπόδουλο ελληνικό λαό και θα συνέβαλλε σταδιακά στον σχηματισμό μιας εθνικής ταυτότητας.  

Η ύπαρξη τα επόμενα χρόνια και άλλων ιεροδιδασκάλων, με σπουδαιότερο ανάμεσά τους τον Ευγένιο Βούλγαρη (1716–1806) – δίδαξε στο Σχολείο την περίοδο 1746–1749 – συνετέλεσε καθοριστικά στην προσπάθεια που είχε αρχίσει και συνεχιζόταν για τον εμπλουτισμό της Σχολικής Βιβλιοθήκης με ιδιωτικές συλλογές, αποτελούμενες κυρίως από βιβλία θρησκευτικού, αλλά και φιλολογικού, φιλοσοφικού και ιστορικού περιεχομένου.

Σύμφωνα με έναν χειρόγραφο κατάλογο της Βιβλιοθήκης το 1690 συγκροτήθηκε ένας πυρήνας 440 θρησκευτικών και φιλολογικών βιβλίων, ο οποίος συνέχισε να εμπλουτίζεται τα επόμενα χρόνια. Το 1800 ο αριθμός των βιβλίων έχει διπλασιαστεί φτάνοντας τους 822 τόμους.

Το 1813 η Βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε σε κτίριο που χτίστηκε δίπλα στη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο κέντρο της πόλης, και παραπλεύρως οικοδομήθηκε και άλλο κτίριο, με την ονομασία «Οίκος Βελτιώσεως», που θα λειτουργούσε ως χώρος μελέτης και συγκεντρώσεων των «πεπαιδευμένων» της εποχής. Η μεταφορά της Βιβλιοθήκης σε νέο χώρο δεν συνδεόταν μόνο με χωροταξικούς λόγους, αλλά και με την αλλαγή της έως τότε επικρατούσας στερεότυπης αντίληψης ότι το βιβλίο είναι συνυφασμένο με την εκπαιδευτική διαδικασία και άρα όφειλε να στεγάζεται στον σχολικό χώρο. Η μετατροπή της Βιβλιοθήκης από σχολική σε κοινοτική ήταν πρωτοποριακή κίνηση στον ελλαδικό χώρο. 

Η αστικοποίηση της Κοζάνης, σε συνδυασμό με την άποψη ενός κύκλου λογίων που κυκλοφορούσε σε όλες τις χώρες της Δύσης ότι η Βιβλιοθήκη στήριζε πολλαπλώς την παιδεία, ώθησε φιλοπρόοδους Κοζανίτες να χτίσουν το θολωτό οικοδόμημα που φιλοξενούσε την Κοινοτική – πλέον – Βιβλιοθήκη μαζί με τον Οίκο Βελτιώσεως, επιδιώκοντας να δημιουργήσουν ένα κέντρο πνευματικό, όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρης της περιοχής των Βαλκανίων.

Οι δωρεές βιβλίων από σημαντικούς Έλληνες του εξωτερικού (γιατροί, ιερείς, λόγιοι κ.λπ.), ενισχύθηκαν με συλλογές των επισκόπων Σερβίων (από τα μέσα του 18ου αιώνα Σερβίων και Κοζάνης), των λογίων και του λαού, και συνεχίστηκαν σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μετά την προσάρτηση της Κοζάνης στον εθνικό κορμό, το 1912, ακολουθώντας παρόμοια πολιτική μέχρι σήμερα.

Το 1862 η Κοινοτική Βιβλιοθήκη αριθμούσε 2.600 τόμους. Εξαιτίας των συνεχώς αυξανόμενων προσκτήσεων της Βιβλιοθήκης, το 1873 έγινε προσθήκη μιας αίθουσας και νέα αρίθμηση και ταξινόμηση των βιβλίων. Ο κατάλογος του 1873 (κώδικας 88 της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης) είναι ο πρώτος κατάλογος της Βιβλιοθήκης που διασώζεται και στον οποίο καταγράφηκαν 2.641 έντυπα και 111 χειρόγραφα. Το 1880, σύμφωνα με αναφορά του Π.Ν Λιούφη, η Βιβλιοθήκη περιελάμβανε 6.000 τόμους και πολλά χειρόγραφα, ενώ ο κανονισμός της κοινότητος Κοζάνης, του 1895, αναφέρει τον τρόπο λειτουργίας της Βιβλιοθήκης και τα καθήκοντα του εφόρου, του οποίου η θητεία ήταν τριετής. Το 1874 ιδρύθηκε ο Φιλολογικός Σύλλογος Ο Φοίνιξ, προκειμένου να οργανώσει αναγνωστήριο εφημερίδων και βιβλίων. Διαλύθηκε το 1876.

Κατά το τέλος του 19ου αιώνα, η λειτουργία του Σχολείου και της Βιβλιοθήκης κλονίστηκε από τις συνέπειες της παρακμής των ελληνικών παροικιών στην Αυστροουγγαρία και από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Κοζάνη. Ως απότοκο αυτών των εξελίξεων, στις αρχές του 20ού αιώνα ο Οίκος Βελτιώσεως αναγκάστηκε να κλείσει, εν αντιθέσει με τη Βιβλιοθήκη που συνέχισε να λειτουργεί.

Το 1916 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη τολμηρή αλλαγή στο ιδιοκτησιακό και διαχειριστικό καθεστώς της Βιβλιοθήκης⸱ από κοινοτική, που διαδέχτηκε τη σχολική το 1813, περνά πλέον στη δικαιοδοσία ενός σωματείου με την ονομασία «Αναγνωστήριον Κοζάνης», το οποίο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του τότε επισκόπου Ειρηνουπόλεως και αργότερα Οικουμενικού Πατριάρχη Φωτίου Β΄, με σκοπό την πνευματική επικοινωνία των μελών του και την πνευματική βελτίωση της κοινωνίας της Κοζάνης.

Το σωματείο αριθμούσε 100 περίπου μέλη. Ιδρυτικά μέλη και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ήταν σημαίνοντα πρόσωπα της κοινωνίας της πόλης (λόγιοι, επιστήμονες, δημόσιοι λειτουργοί και κληρικοί), όπως ο Γεώργιος Κ. Βαρβούτης, δικηγόρος, βουλευτής και υπουργός, ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, δικηγόρος και λογοτέχνης, ο Παναγιώτης Ν. Λιούφης, γυμνασιάρχης και συγγραφέας του έργου Ιστορία της Κοζάνης, ο Κωνσταντίνος Μ. Παπακωνσταντίνου, λογοτέχνης κ.ά. Τα ισχνά οικονομικά του σωματείου ενίσχυσαν με χορηγίες ο Δήμος και η Κοινότητα Κοζάνης, ενώ τη Βιβλιοθήκη στήριξαν με δωρεές βιβλίων το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, η Βιβλιοθήκη της Βουλής κ.ά.

Αναφορικά με την οργάνωση της Βιβλιοθήκης, ο έφορος είχε την ευθύνη της λειτουργίας, της συντήρησης και του εμπλουτισμού της με αγορές βιβλίων, ενώ ο βιβλιοφύλακας ήταν αρμόδιος για την ταξινόμηση και καταλογογράφηση των βιβλίων και για την εξυπηρέτηση των αναγνωστών. Ας σημειωθεί ότι το αναγνωστήριο δεν ήταν ανοιχτό στο κοινό, αλλά μόνο στα μέλη, τα οποία έπρεπε να πληρώνουν μηνιαία συνδρομή ύψους 2 δραχμών. 

Ωστόσο, τα περιορισμένα οικονομικά του συνδέσμου καθώς και οι πολιτικές και στρατιωτικές συγκυρίες στο εσωτερικό της χώρας (Διχασμός και διαμάχη μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών) και το εξωτερικό (Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος), δεν επέτρεψαν τη συνέχιση της λειτουργίας του Αναγνωστηρίου, το οποίο αρχικά ανέστειλε τη λειτουργία του, ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή διαλύθηκε και τη Βιβλιοθήκη ανέλαβε τελικά ο Δήμος.

Το 1923 η Βιβλιοθήκη εγκαταστάθηκε σε μία από τις αίθουσες του Δημαρχείου και παρέμεινε εκεί μέχρι το 1934, όταν και μεταφέρθηκε στους ημιυπόγειους χώρους του νεόδμητου τότε δημαρχιακού μεγάρου.

Το 1946 ιδρύθηκε το Μόνιμο Τοπικό Αρχείο Κοζάνης των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στο οποίο πέρασαν, σύμφωνα με τον νόμο, τμήματα του αρχειακού υλικού που φυλάσσονταν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, ενώ διευθυντής του ήταν έως το 1972 ο Νικόλαος Π. Δελιαλής (1895–1979). Ο Δελιαλής υπήρξε και έφορος της Βιβλιοθήκης από το 1930 έως το 1959. Κατά τη διάρκεια αυτών των 30 χρόνων η Βιβλιοθήκη άκμασε και χάρη στην προσήλωση και στις αδιάκοπες προσπάθειες του εφόρου της. Σε αφιέρωμα του 1983 του περιοδικού Ελιμειακά για τον Ν. Δελιαλή, ο φίλος του και παλιός γυμνασιάρχης του Σχολείου Κοζάνης Αθανάσιος Σ. Καρακούλας αναφέρεται χαρακτηριστικά στη σχέση του Δελιαλή με τη Βιβλιοθήκη: «Η Βιβλιοθήκη ήταν το σπίτι του, και παιδιά του τα βιβλία. Γι’ αυτή μόνο έζησε και αγωνίσθηκε, χωρίς να λογαριάσει τίποτα άλλο. Στην εισβολή των Γερμανών και με το βομβαρδισμό της πόλης το 1941, ενώ οι άλλοι την εγκατέλειψαν, παρέμεινε και με κίνδυνο της ζωής του φρόντισε και εξασφάλισε τους θησαυρούς της απ’ την αρπαγή και τη λεηλασία σε κατάλληλες κρύπτες». Εκτός όμως από ψυχή της Βιβλιοθήκης, ο Δελιαλής υπήρξε μια ιδιαίτερα πολυσχιδής πνευματική προσωπικότητα, καθώς συνέγραψε 40 βιβλία. Για την πολύμορφη δράση του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με Δημόσιο Έπαινο, ενώ ο Δήμος Κοζάνης του απένειμε το 1971 το Χρυσό Μετάλλιο της πόλης. Τον διαδέχτηκε, ένα εξίσου σημαντικό και δραστήριο πρόσωπο στην ιστορία της Βιβλιοθήκης, ο Βασίλης Σαμπανόπουλος (1960–1982, 1993–1996).

Το 1963 η Βιβλιοθήκη μεταστεγάστηκε στη νεοανεγερθείσα επέκταση του Δημαρχείου, της οποίας το ισόγειο και ο πρώτος όροφος κατασκευάστηκαν με χορηγία των αδελφών Κωνσταντίνου και Δημητρίου Ιωαν. Κοβεντάρου, ομογενών Κοζανιτών που ζούσαν στις ΗΠΑ. Τα δύο αδέλφια χρηματοδότησαν επίσης την ανέγερση κτιρίου στο οποίο στεγάστηκε ωδείο της πόλης, η φιλαρμονική Πανδώρα και άλλα μουσικά, πολιτιστικά και φιλανθρωπικά σωματεία. Προς τιμήν των δωρητών τα κτίρια πήραν την προσωνυμία του επιθέτου τους και η Δημοτική Βιβλιοθήκη είναι πια η «Κοβεντάρειος», ονομασία που διατηρεί μέχρι σήμερα.

Το 1986 μετακόμισε σε άλλο κτίριο του Δήμου, στο εμπορικό κέντρο (πλατεία 28ης Οκτωβρίου 7), ενώ μετατράπηκε σε ΝΠΔΔ του Δήμου Κοζάνης (απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Κοζάνης 40/86, ΦΕΚ 382, Β΄, 10.6.1986), διοικούμενο από Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο ορίζεται από το Δημοτικό Συμβούλιο για θητεία αντίστοιχη με τη δική του.

Είκοσι χρόνια μετά ξεκίνησε σε οικόπεδο απέναντι από τον Δημοτικό Κήπο (Κωνσταντίνου Δαβάκη 9) η κατασκευή κτιρίου που θα στέγαζε την Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της. Το νέο κτίριο, συνολικής έκτασης 6.800 τ.μ., ολοκληρώθηκε το 2018 και εγκαινιάστηκε στις 10 Οκτωβρίου του 2018. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ/ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας 2007–2013 και το αντίστοιχο 2014–2020 με συνολικό εγκεκριμένο προϋπολογισμό 15 εκ. ευρώ που αφορά την κατασκευή της Βιβλιοθήκης και του Μουσείου – Εκθεσιακού Χώρου καθώς και την προμήθεια του απαραίτητου κινητού εξοπλισμού των δύο κτιρίων, ενώ χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών αντιστήριξης προήλθε και από το ΕΑΠ Ν. Κοζάνης 2011–2014.

Το κτίριο περιλαμβάνει τη Βιβλιοθήκη (2.328 τ.μ.), το Μουσείο (1.000 τ.μ.) και τους κοινόχρηστους χώρους υποδοχής και εξυπηρέτησης του κοινού (725 τ.μ.). Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί με τους όρους μιας τυπικής δημοτικής βιβλιοθήκης, διαθέτοντας αναγνωστήριο, δανειστικό τμήμα, παιδικό τμήμα, ειδικούς χώρους για μελετητές και ερευνητές. Προβλέπεται επίσης η λειτουργία εργαστηρίου συντήρησης βιβλίων και παλαιτύπων, καθώς η Βιβλιοθήκη συγκεντρώνει έντυπο υλικό που καλύπτει πέντε αιώνες (το παλαιότερο χειρόγραφο της χρονολογείται το 1022). Όσον αφορά το Μουσείο, αντλεί τα εκθέματά του από τις συλλογές της Βιβλιοθήκης, επιδιώκοντας να παρουσιάσει συνολικά και να σχολιάσει την Κοζάνη και την κοινωνία της αλλά και τις παροικίες των Κοζανιτών στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Τα εκθέματα αντανακλούν το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής και αναδεικνύουν τον ρόλο που διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν η Εκκλησία, οι λόγιοι, οι επιστήμονες, οι έμποροι και οι υπόλοιποι δωρητές στον εμπλουτισμό και στην ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης. 

Σύστημα ταξινόμησης και καταλογογράφησης. Το 1873, ταυτόχρονα με την επέκταση του κτιρίου της Κοινοτικής Βιβλιοθήκης, λόγω της μεγάλης αύξησης του αριθμού των βιβλίων (από τους 1.000 τόμους το 1830 έφτασαν τους 2.600 το 1862), ορίστηκε επιτροπή για την αναταξινόμηση των βιβλίων και την ανασύνταξη του χειρόγραφου γραμματολογικού καταλόγου της Βιβλιοθήκης. Μέχρι το τέλος του χρόνου η επιτροπή είχε ολοκληρώσει το έργο της.

Η ταξινόμηση που χρησιμοποίησαν ήταν ειδολογική. Χώρισαν δηλαδή το υλικό σε έξι κατηγορίες, τις οποίες ονόμασαν «τμήματα» και ακολούθως τις διαίρεσαν σε υποκατηγορίες. Ο Κατάλογος της Κοινοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, που παραδόθηκε στο Αναγνωστήριο Κοζάνης το 1916, κατέγραφε τα βιβλία κατά θεματικές ενότητες. Οι τίτλοι των βιβλίων ήταν 3.229 και οι τόμοι 6.620.

Το 1923, με την παράδοση της Βιβλιοθήκης και των περιουσιακών της στοιχείων στον Δήμο Κοζάνης, ο φιλόλογος Γ. Παναγιωτίδης ανέλαβε την ταξινόμηση και καταλογογράφηση των 6.251 τόμων βιβλίων, 584 χειρόγραφων κωδίκων και κωδίκων εγγράφων και 307 περιοδικών, όπως υπολογίστηκαν μετά το τέλος της διαδικασίας. Ο Γ. Παναγιωτίδης κατέταξε τα βιβλία κατά επιστημονικές κατηγορίες, τις οποίες σήμανε στον κατάλογο της ταξινόμησής τους με σύμβολα και αριθμούς για να εντοπίζεται εύκολα το βιβλίο στα βιβλιοστάσια. Τα τμήματα που δημιούργησε ήταν τρία: το επιστημονικό, το λαϊκό και το μαθητικό.

Τα επόμενα χρόνια οι προσπάθειες καταλογογράφησης των συλλογών της Βιβλιοθήκης συνεχίστηκαν, έστω και αποσπασματικά. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 η Κοβεντάρειος λειτούργησε δανείζοντας κυρίως λογοτεχνικά βιβλία, χωρίς δελτιοκατάλογο για το κοινό, παρά μόνο με κάποια χειρόγραφα δελτία που συμπληρώνονταν προς διευκόλυνση των υπαλλήλων. Ωστόσο, η αύξηση των επισκεπτών και η ανάπτυξη της τεχνολογίας των πληροφοριών ώθησε τους υπεύθυνους της Βιβλιοθήκης να προχωρήσουν στην ηλεκτρονική καταλογογράφηση των συλλογών, βασισμένη στα σύγχρονα πρότυπα ταξινόμησης (σύστημα DEWEY, AACR) και με ανοιχτή αναζήτηση του καταλόγου της. Η μηχανογράφηση και η τεκμηρίωση του υλικού της Βιβλιοθήκης ξεκίνησε το 2000 με το σύστημα LIBRETTO, στη συνέχεια το TAXINOMIA μέσω προγραμμάτων της Κοινωνίας της Πληροφορίας (2003–2007) και ακολούθησε το ΑΒΕΚΤ του ΕΚΤ. Σήμερα, 2021, χρησιμοποιούνται τα ελεύθερα λογισμικά ΚΟΗΑ και Atom.

Οργάνωση. Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης αποτελεί από το 1986, με υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 382, Β΄, 10.6.1986), ΝΠΔΔ του Δήμου Κοζάνης και διοικείται από Διοικητικό Συμβούλιο που ορίζεται από το Δημοτικό Συμβούλιο. Οι Υπηρεσίες της Κοβενταρείου οργανώνονται σε Διεύθυνση διαρθρωμένη στις παρακάτω οργανικές μονάδες, ομαδοποιημένες σε ενότητες συναφούς σκοπού και αντικειμένου: 1) Αυτοτελές Γραφείο Διοίκησης − Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων. 2) Αυτοτελές Γραφείο Προγραμματισμού – Οργάνωσης. 3) Τμήμα Βιβλιοθηκών. 4) Τμήμα Αρχείων, Μουσείων και Πινακοθηκών.

Η Κοβεντάρειος αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, διαθέτοντας περισσότερα από 102.000 βιβλία, 421 χειρόγραφα, 361 κώδικες εγγράφων, 140.000 λυτά έγγραφα, εφημερίδες, περιοδικά και περισσότερες από 1.000.000 σελίδες ψηφιακής συλλογής. Στις συλλογές της Κοβενταρείου εκτός από το σύγχρονο κομμάτι περιλαμβάνονται ως διακριτές κατηγορίες: α) χειρόγραφα, β) παλαιά έντυπα, γ) ιστορικό αρχείο, δ) αρχαιολογική συλλογή, ε) η βιβλιοθήκη Ψαριανού, στ) φωτογραφίες και ζ) συλλογή χαρτών.

Εκδόσεις της  Βιβλιοθήκης

Κατάλογοι

Δελιαλής, Ν.Π., Κατάλογος Εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Μέρος Πρώτον, 1. Έντυπα Εκδόσεων 1494–1832 (αρ. 1–858 + 1–30), Θεσσαλονίκη 1948, 8ο, ιε΄+ 264 σ. + 18 πίν. 

Δελιαλής, Ν.Π., Κατάλογος Εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Μέρος Δεύτερον, 2. Έντυπα Εκδόσεων 1833–1912 πλην των ξενόγλωσσων (αρ. 1–2.506 + 1–107 + 1–176), Θεσσαλονίκη 1964, 8ο, ιδ΄+ 512 σ. + LXXIX1 πίν.

Διάφορα

Δημόπουλος, Π., Σπαράγματα – Από το αρχείο του Ν.Π. Δελιαλή, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2019.

Θησαυροί της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, επιμ. Κ.Σπ. Στάικος, Κοζάνη, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, 2018.

Καλινδέρης, Μ.Α., Τα λυτά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, 1676–1808, Θεσσαλονίκη 1951. 

Καλογήρου, Β., Στη μασέλα της ζωής, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2015.

Κατσίκης, Κ., Η μνημειακή ζωγραφική στην περιοχή των Καμβουνίων κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2015.

Μεγδάνης, Χ., ΑΚΕΣΩ ή Ενωμένη Φαρμακοποιία και Φαρμακολογία, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2015.

Παύλου, Κ., Η συνοίκηση της Κόζιανης (Κοζάνης) 1350–1800, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2020.

Πρακτικά Γ΄ Συμποσίου Λογοτεχνίας Κοζάνης, 23–25 Νοεμβρίου 2018, Περιοδικό Παρέμβαση, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2019.

Προθήκη, δελτίον βελτιώσεως, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 1–6 (2015–2019).

Ψαριανός, Δ., Εναγώνιος Πορεία – Ποιήματα, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2017.

Βιβλιογραφία για τη Βιβλιοθήκη

Ελιμειακά, Σύλλογος Κοζανιτών Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Νικόλαος», 6–7 (Σεπτέμβριος/Δεκέμβριος 1983).

Θησαυροί της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, επιμ. Κ.Σπ. Στάικος, Κοζάνη, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, 2018.

• Σκλαβενίτης, Τ.Ε., «Σχεδίασμα Ιστορίας της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης», Θησαυροί της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, σ. 17–34.
• Στάικος, Κ.Σπ., «Τα Έντυπα Ελληνικά Βιβλία, Εφημερίδες και Περιοδικά (15ος–19ος αιώνας)», στο ίδιο, σ. 35–95.
• Κόκλα, Βασιλική, «Τα Χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης της Κοζάνης», στο ίδιο, σ. 97–124.
• Καμπουρίδης, Κ., «Τα Έγγραφα της Κοβενταρείου Βιβλιοθήκης Κοζάνης», στο ίδιο, σ. 125–158.
• Τόλιας, Γ., «Γεωγραφική Παιδεία και Διασπορά», στο ίδιο, σ. 159–192.

Καλινδέρης, Μ.Α., Τα λυτά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, 1676–1808, Θεσσαλονίκη 1951.

Καλώτα, Άννα, «Ο Γραμματολογικός Κατάλογος του 1873 της Κοινοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης», Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Ιστορίας Δυτικής Μακεδονίας, Γρεβενά 2–5 Οκτωβρίου 2014, Γρεβενά, Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών, 2016, σ. 523–546.

Καρανάσιος, Χ., «Εκδόσεις και χειρόγραφα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1707–1832). Έκθεση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης στα πλαίσια του Συνεδρίου “Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Απόπειρα μιας νέας επιστημονικής συγκομιδής”, Κοζάνη 1996, Α4, XXII + 91 σ. + XVI πίν.

Καρανάσιος, Χ., «Η Σχολή της Κοζάνης κατά τον 18ο αι. βάσει χειρογράφων, εγγράφων και εντύπων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης», Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου, Κοζάνη 8–10 Νοεμβρίου 1996, Κοζάνη 1999, σ. 14–179.

Καρανάσιος, Χ., «Επισκόπηση ιστορίας της Βιβλιοθήκης Κοζάνης», Κοζάνη, 600 χρόνια ιστορίας. Γένεση και ανάπτυξη μιας μακεδονικής μητρόπολης, Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας, Κοζάνη 27–30 Σεπτεμβρίου 2012, 100ή επέτειος της απελευθέρωσης της Κοζάνης, επιμ. Χαρίτων Καρανάσιος κ.ά., Κοζάνη 2014, σ. 255–290.

Κουρκούτας, Μ., «Η προσφορά της Κοζάνης και της περιοχής της στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό», Ελιμειακά, 4 (Μάρτιος 1983).

Πατρινέλης Χ.Γ., «Οι πρώτοι δάσκαλοι της Σχολής Κοζάνης (Από τον Γεώργιο Κονταρής ως τον Ευγένιο Βούλγαρη», Ο Ερανιστής, 20 (1995), σ. 5–19.

Σαλακίδης, Γ., Τα Σουλτανικά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης (1721–1909), Κοζάνη, Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης, 2004, 8ο, 352 σ.

Σαμπανόπουλος, Β.Γ., «Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη. Περιέχει χιλιάδες βιβλία, σπάνια χειρόγραφα, κώδικες και αποτελεί το καύχημα της Κοζάνης», Η Καθημερινή – Επτά Ημέρες, 1 Οκτωβρίου 1995, σ. 12–13.

Σιγάλας, Α., Από την πνευματικήν ζωήν των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας. Α. Αρχεία και βιβλιοθήκαι Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1939. 

Χατζοπούλου, Βενετία, «Η παιδεία στην Κοζάνη κατά τον 18ο αιώνα μέσα από τα χειρόγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης», Κοζάνη, 600 χρόνια ιστορίας. Γένεση και ανάπτυξη μιας μακεδονικής μητρόπολης, Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας, Κοζάνη 27–30 Σεπτεμβρίου 2012, 100ή επέτειος της απελευθέρωσης της Κοζάνης, επιμ. Χ. Καρανάσιος, Κοζάνη 2014, σ. 237–254.