Ιστορική αναδρομή. Στις 5 Ιουνίου 1925, μετά από κοινοβουλευτικές συζητήσεις που κράτησαν περίπου ένα χρόνο, ιδρύθηκε, με απόφαση της κυβέρνησης του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Παπαναστασίου (1876–1936), το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έντεκα μήνες νωρίτερα, στις 8 Ιουλίου 1924, κατά τη Συνεδρία της Δ΄ Συντακτικής Συνελεύσεως των Ελλήνων, ο τότε υπουργός Εκκλησιαστικών και Παιδείας Ι. Λυμπερόπουλος εξηγούσε στην εισηγητική αγόρευσή του για την ίδρυση πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη, τους λόγους που καθιστούσαν αναγκαία τη λειτουργία ενός δεύτερου πανεπιστημίου στην Ελλάδα (το Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε δημιουργηθεί 88 χρόνια πριν): «Από μακρού χρόνου και προ του 1912 είχεν αναγνωρισθή η ανάγκη της λειτουργίας εν Ελλάδι και δευτέρου Πανεπιστημίου, όχι μόνον διά να δημιουργηθή εν δεύτερον πνευματικόν κέντρον εκτός των Αθηνών, αλλά κυρίως, ίνα υπάρξη επιστημονική και διδακτική άμιλλα και παρ’ ημίν, μέλλουσα να έχη τα πλέον ευεργετικά αποτελέσματα και διά το Πανεπιστήμιον Αθηνών».

Συνεχίζοντας ο υπουργός τόνιζε ότι η ανάγκη αυτή έγινε επιτακτικότερη μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 και αφότου, κατά τα επόμενα έτη, προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος οι «Νέες Χώρες», δηλαδή οι περιοχές της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θράκης και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Η ανάγκη ανέκυψε αφενός, γιατί είχαν προστεθεί στο κράτος μεγάλα τμήματα που αποζητούσαν ανώτερη εκπαίδευση, την οποία δεν μπορούσε να καλύψει μόνο του το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και αφετέρου γιατί οι «Νέες Χώρες» δεν είχαν την τεχνογνωσία να εκμεταλλευτούν τους ποικίλους πόρους τους.

Στο ιδρυτικό, λοιπόν, νομοθέτημα του Πανεπιστημίου (Ν. 3341/1925 «Περί ιδρύσεως Πανεπιστημίου εν Θεσσαλονίκη») προβλεπόταν εκτός των άλλων η ίδρυση παραρτημάτων, όπως σπουδαστηρίων, εργαστηρίων, κλινικών κ.ά., καθώς και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Πράγματι, το καλοκαίρι του 1927 δημοσιεύθηκε σχετικό προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 146/16.7.1927), το οποίο όριζε την ίδρυση πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης με σκοπό τη συγκέντρωση «των αναγκαίων δι’ επιστημονικάς μελέτας και ερεύνας βιβλίων, χειρογράφων, εγγράφων πανομοιότυπων, εικόνων, χαρτών και των τοιούτων». Στο διάταγμα οριζόταν επίσης ότι η Βιβλιοθήκη θα τελούσε υπό την εποπτεία πενταμελούς εφορευτικής επιτροπής αποτελούμενη από πανεπιστημιακούς καθηγητές, η οποία θα ήταν υπεύθυνη για τον εμπλουτισμό και τη λειτουργία της. Όσον αφορά το προσωπικό, θα στελεχωνόταν από τον διευθυντή, τον επιμελητή και έναν κλητήρα.

Στο τέλη του 1927 η Βιβλιοθήκη ξεκίνησε να λειτουργεί σε δύο αίθουσες στο ισόγειο του παλαιού μεγάρου της Φιλοσοφικής Σχολής, στην οδό Εθνικής Άμυνας (πρώην Βασιλίσσης Σοφίας). Το νεοκλασικό κτίριο αποτελούσε έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι και είχε χτιστεί το 1888 προκειμένου να στεγάσει τη Σχολή Ιδαδιέ (προπαρασκευαστική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Στο ίδιο κτίριο λειτουργούσε από τον Οκτώβριο του 1927 και το Πανεπιστήμιο, το οποίο τα πρώτα δύο χρόνια λειτουργίας του στεγαζόταν στην έπαυλη Αλλατίνι (ή Αλλατίνη) στα ανατολικά της πόλης.

Η Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου –όπως είχε μετονομαστεί το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το 1954– παρέμεινε στο κτίριο της παλαιάς Φιλοσοφικής μέχρι το 1974, όταν μετεγκαταστάθηκε σε δικό της τετραώροφο οικοδόμημα, στο κέντρο της Πανεπιστημιούπολης, απέναντι από την πύλη εμπορίου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) και ανάμεσα στο κτίριο της Διοίκησης και την Πολυτεχνική Σχολή. Το έργο σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες  Κ. Παπαϊωάννου και Κ. Φινέ και αποτέλεσε ένα από τα χαρακτηριστικότερα κτίρια της δεκαετίας του 1960 (οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1964). Στα δύο υπόγεια επίπεδα βρίσκονται τα βιβλιοστάσια που φιλοξενούν σπάνιες και κλειστές συλλογές⸱ στο ισόγειο στεγάζονται οι διοικητικές υπηρεσίες και το αμφιθέατρο, ενώ στον πρώτο όροφο στεγάζεται το 1.300 θέσεων Φοιτητικό Αναγνωστήριο. Μπροστά από τη Βιβλιοθήκη δεσπόζει το άγαλμα του ιδρυτή του Πανεπιστημίου, Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

Το 2000 η Κεντρική Βιβλιοθήκη επεκτάθηκε με τη δημιουργία ενός νέου, υπογείου τμήματος στη βορειοανατολική της πλευρά, το οποίο σχεδιάστηκε από ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Αναστάσιο Κωτσιόπουλο, καθηγητή αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Οι εγκαταστάσεις της νέας πτέρυγας οργανώνονται σε τρία επίπεδα, γύρω από ένα κυλινδρικό αίθριο, και αποτελούνται από ένα κλειστό βιβλιοστάσιο, ένα διπλό σε ύψος χώρο αναγνωστηρίου (πρόκειται για το Επιστημονικό Αναγνωστήριο όπου βρίσκεται η υπηρεσία Πληροφόρησης, Δανεισμού και Διαδανεισμού) και ένα ανοικτό βιβλιοστάσιο σε πατάρι. Μάλιστα το έργο επιλέχθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής ως ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα 130 ελληνικά κτίρια του 20ού αιώνα, ενώ σε διαγωνισμό του ίδιου φορέα διακρίθηκε με το πρώτο βραβείο «Αρχιτεκτονική 2000» ως το καλύτερο δημόσιο κτίριο της πενταετίας 1995–1999.

Συλλογές βιβλίων και χειρογράφων. Ο πρώτος πυρήνας της συλλογής της Βιβλιοθήκης (περίπου 8.000 τόμοι) συγκροτήθηκε από τρεις διεσπαρμένες στη Θεσσαλονίκη και ανεκμετάλλευτες συλλογές βιβλίων: τα βιβλία του πρώην εφόρου της Εθνικής Βιβλιοθήκης (1890–1891, 1895–1896) Γ. Κωνσταντινίδη, τα βιβλία του Ελληνικού επί Τουρκοκρατίας Γυμνασίου Θεσσαλονίκης (κυρίως παλιές εκδόσεις κλασικών κειμένων) και τα βιβλία του Διδασκαλείου Αρρένων (συλλογή με βιβλία κυρίως ιστορικά και περιηγητικά, συγκροτημένη από την προσωρινή κυβέρνηση Θεσσαλονίκης, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Ταυτόχρονα αγοράστηκε η πλούσια και πολύτιμη συλλογή σπάνιων ελληνικών βιβλίων του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικολάου Γ. Πολίτη, αποτελούμενη από 15.000 περίπου τόμους και φυλλάδια.

Στη συνέχεια αποκτήθηκε η Βιβλιοθήκη της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αθηνών και ακολούθησε η δωρεά 1.200 τόμων από τον Τραπεζούντιο ευεργέτη του Πανεπιστημίου Κ. Κωνσταντινίδη, ο οποίος τα προόριζε για τη Βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος, σχέδιο που ματαιώθηκε εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Στον θησαυρό της Βιβλιοθήκης προστέθηκαν κι άλλα βιβλία (3.177 τόμοι), προερχόμενα από ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα που εγκαταλείφθηκαν στην Τουρκία μετά το 1922, τα οποία παραδόθηκαν στη Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ από την Επιτροπή Ταμείου Ανταλλαξίμων Περιουσιών. Επιπλέον, ο Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων της Αθήνας δώρισε 109 τόμους.

Κατά την πρώτη τριετία της λειτουργίας της, η Βιβλιοθήκη έλαβε δωρεές από διακεκριμένους επιστήμονες, όπως ο Μακεδόνας γιατρός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Α. Χρηστομάνος (περίπου 1.000 τόμοι), ο καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου Γ. Στρέιτ (περίπου 2.000 τόμοι), ο ιστορικός της Εκκλησίας και μητροπολίτης Ηρακλείας Φ. Βαφείδης (266 τόμοι), ο Θεσσαλονικιός γιατρός Γ. Γραβάνης (περίπου 3.000 τόμοι), ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Π. Κοντογιάννης (439 τόμοι) κ.ά.

Ο εμπλουτισμός της συλλογής της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, με δωρεές σπουδαίων ιδιωτικών συλλογών, όπως του Α. Σβώλου, του Α. Δελμούζου, του Α. Παπαναστασίου (5.000 και πλέον τόμοι), του Μ. Τριανταφυλλίδη (περίπου 9.000 τόμοι), του Α. Πάλλη, του Π. Καλλιγά, του Χ. Ευελπίδη (8.639 τόμοι), του Δ. Στεφανίδη (περίπου 10.000 τόμοι), του Ι. Τρικόγλου (14.012 τόμους) κ.ά. Ωστόσο, αγοράστηκαν και σημαντικές ιδιωτικές βιβλιοθήκες (Χ. Χαριτωνίδη, Γ. Γρατσιάτου, Γ. Χατζιδάκι) και περιοδικά διάφορων επιστημονικών κλάδων, χάρη στις μεγάλες επιχορηγήσεις από πλευράς του Πανεπιστημίου. Για παράδειγμα, ο προϋπολογισμός της Βιβλιοθήκης το 1974 για την αγορά βιβλίων και περιοδικών ανήλθε στις 720.000 δραχμές και τα βιβλιοδετικά έξοδά της στις 500.000 δραχμές.    

Εν αντιθέσει προς την πληθώρα προσκτήσεων βιβλίων, ο εμπλουτισμός της Βιβλιοθήκης με χειρόγραφα δεν ήταν ανάλογος. Το μοναδικό χειρόγραφο που αποκτήθηκε κατά την πρώτη περίοδο λειτουργίας της ήταν ένας χειρόγραφος κώδικας του 17ου αιώνα με την πεζή παραλλαγή του Διγενή Ακρίτα. Μέχρι το 1932 είχε σχηματιστεί ένας πυρήνας της συλλογής χειρογράφων αποτελούμενος από 19 κώδικες που ανήκαν αρχικά σε ιδιώτες και τους οποίους αγόρασε στη συνέχεια η Βιβλιοθήκη. Ακόμα 8 κώδικες αγοράστηκαν το 1936, εμπλουτίζοντας περαιτέρω τη συλλογή, η οποία το 1939 έφτασε να αριθμεί συνολικά 40 χειρόγραφα. Σύμφωνα με τον καθηγητή της Παλαιογραφίας και μέλος της πρώτης εφορευτικής επιτροπής του Πανεπιστημίου Α. Σιγάλα, ο οποίος περιέγραψε αναλυτικά τη συλλογή των χειρογράφων σε δημοσίευμά του στην Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής (βλ. «Κατάλογοι βιβλίων και χειρογράφων Βιβλιοθήκης»), οι περισσότεροι από τους χειρόγραφους κώδικες χρονολογούνται τον 18ο και τον 19ο αιώνα, και μόνο λίγοι τον 16ο και τον 17ο.

Έως το 1945 στη συλλογή είχαν προστεθεί χειρόγραφα από δωρεές και ορισμένες αγορές, ενώ το 1960 περιήλθαν στην κατοχή της Βιβλιοθήκης κώδικες από τη Σκήτη του Αγίου Ανδρέου στο Άγιο Όρος. Στην πλειονότητά τους πρόκειται για λειτουργικά έγγραφα της Τουρκοκρατίας, ανάμεσά τους όμως συγκαταλέγονται και δύο περγαμηνά Ευαγγέλια του 13ου αιώνα. Το 1991, τα χειρόγραφα που ήταν στην κατοχή του Α.Π.Θ. ανέρχονταν σε 103, όπως τουλάχιστον καταγράφονταν στον Κατάλογο Χειρογράφων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (βλ. «Κατάλογοι βιβλίων και χειρογράφων Βιβλιοθήκης»), τον οποίο συνέταξε ο Λίνος Πολίτης (1906–1982), ενώ μετά τον θάνατό του τον συμπλήρωσε ο Παναγιώτης Σωτηρούδης.

Συνολικά (βιβλία και χειρόγραφα), η Κεντρική Βιβλιοθήκη (δεν αποτελούν τμήμα της οι 46 Βιβλιοθήκες καθώς και οι 5 Θεματικές Βιβλιοθήκες των 41 Τμημάτων των 11 συνολικά Σχολών του Αριστοτελείου, με εξαίρεση τη Βιβλιοθήκη του Τμήματος Ιατρικής), θησαυρίζει σήμερα τις εξής συλλογές:

• Ανάτυπα (περίπου 40.000 ανάτυπα και φυλλάδια).
• Αρχείο Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας του Κέντρου Πολιτισμού Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
• Γκρίζα βιβλιογραφία ΑΠΘ / Iδρυματικό Kαταθετήριο Eπιστημονικών Eργασιών (διδακτορικές διατριβές, μεταπτυχιακές και πτυχιακές εργασίες αναζητήσιμες μέσω του καταλόγου).
• Δελτία / Επετηρίδες (περίπου 6.000 τόμοι δελτίων και επετηρίδων του ΑΠΘ και άλλων Ιδρυμάτων).
• Έντυπα Περιοδικά Κεντρικής Βιβλιοθήκης (3.144 ξενόγλωσσοι και 919 ελληνικοί τίτλοι περιοδικών).
• Εφημερίδες και ΦΕΚ (8.000 τόμοι).
• Κύρια Συλλογή (Αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των βιβλίων της Κεντρικής Βιβλιοθήκης. Το 80% του όγκου της έχει καταλογογραφηθεί και προσφέρεται στις υπηρεσίες των χρηστών της Βιβλιοθήκης).
• Μακεδονία (Η συλλογή δημιουργήθηκε από την Κεντρική Βιβλιοθήκη στο πλαίσιο της διοργάνωσης έκθεσης βιβλίου με θέμα τη Μακεδονία. Η έκθεση έγινε κατά τα έτη 1990–1992 και τυπώθηκε ο κατάλογος με τα 1.440 εκθέματα. Η β΄ έκδοση του οδηγού εκθεμάτων της συλλογής Μακεδονίας περιλάμβανε 226 επιπλέον βιβλία.).
• Πληροφοριακά έργα (6.800 τόμοι με εγκυκλοπαίδειες, λεξικά κ.ά.).
• Σπάνιες εκδόσεις (4.442 τόμοι εκδόσεων της περιόδου 1495–1821).
• Συλλογή Μιλτιάδη Γκαρμπολά (λίγα προσωπικά έγγραφα και ένα χειρόγραφο βιβλίο).
• Συλλογή Αλέξανδρου Δελμούζου (μέρος της ιδιωτικής του συλλογής που περιλαμβάνει 302 φυλλάδια και ανάτυπα με εκπαιδευτικά κυρίως θέματα).
• Συλλογή Αβροτέλη Ελευθερόπουλου (1.128 τόμοι με έργα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά, ενώ αρκετά από αυτά αποτελούν σπάνιες εκδόσεις).
• Συλλογή Χρυσού Ευελπίδη (8.639 τόμοι βιβλίων με θέματα γεωπονικά, δασολογικά, οικονομικά, κοινωνιολογικά, νομικά κ.ά.).
• Συλλογή Παύλου Καλλιγά (2.298 τόμοι βιβλίων νομικού κυρίως ενδιαφέροντος. Κάποιοι από αυτούς είναι σπάνιες εκδόσεις).
• Συλλογή Παναγιώτη Κονδύλη (4.243 τόμοι βιβλίων φιλοσοφικού κυρίως ενδιαφέροντος).
• Συλλογή Βασιλείου Κυριαζόπουλου (συλλογή φωτογραφιών της Πανεπιστημιούπολης ΑΠΘ και της Θεσσαλονίκης γενικότερα).
• Συλλογή Ιωάννη Μάντακα (Βιβλία, έγγραφα, προσκλήσεις, δημοσιεύματα, παρτιτούρες, κριτικές για μουσικές εκδηλώσεις. Στη συλλογή Μάντακα περιλαμβάνονται και οι συλλογές Κωνσταντίνου Φλώρου και Μιχαήλ Χατζημιχαήλ).
• Συλλογή Ιωάννη Μέγα (το υλικό από επιστολόχαρτα, φωτογραφίες και χιλιάδες επιστολικά δελτάρια καλύπτει μια ολόκληρη σειρά από θέματα: τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, τα μνημεία, τα κτίρια και η υποδομή της, κατοικίες, η οικονομία της πόλης, οι κοινότητες, ο πολιτισμός και η ιστορία της).
• Συλλογή Νικολάου Γ. Πολίτη (Οι περισσότεροι από τους 15.000 τόμους της βιβλιοθήκης Πολίτη βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του ΑΠΘ. Στην Κεντρική Βιβλιοθήκη στεγάζονται 3.870 τόμοι βιβλίων παιδαγωγικού κυρίως ενδιαφέροντος και κάποιες σπάνιες εκδόσεις).
• Συλλογή Δημοσθένη Σ. Στεφανίδη (περίπου 10.000 τίτλοι).
• Συλλογή Μανόλη Τριανταφυλλίδη [3.000 τόμοι βιβλίων παιδαγωγικού και φιλολογικού κυρίως ενδιαφέροντος και ορισμένες σπάνιες εκδόσεις. Επίσης υπάρχει ψηφιοποιημένο ένα μέρος του αρχείου Μανόλη Τριανταφυλλίδη (βλ. παρακάτω) που ανήκει στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) και αποτελείται από χειρόγραφα, αυτόγραφα, τυπογραφικά δοκίμια, επιστολές, φωτογραφίες και βιβλιοκριτικές από τα προσωπικά αρχεία των Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Γιάννη Ψυχάρη, Λορέντζου Μαβίλη, Ελισαίου Γιαννίδη].
• Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου [14.012 τόμοι βιβλίων που αντιστοιχούν σε 10.783 ελληνικούς και ξενόγλωσσους τίτλους για την ελληνική ιστορία (κυρίως της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου), για την αρχαιολογία, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία, τον περιηγητισμό, τον φιλελληνισμό και γενικότερα για τον ελληνισμό της Μεσογείου με πολλές σπάνιες εκδόσεις και λευκώματα από το 1495 έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Πέρα από τα βιβλία, η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 3.500 περίπου έργα τέχνης, όπως πίνακες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες, καθώς και διάφορα προσωπικά αντικείμενα (ιστορικά λάβαρα, σπάνιες σημαίες, πορσελάνες κ.ά.), αλλά και έναν μεγάλο αριθμό χαρτών, σπάνιων ατλάντων, βιβλίων με χαρτογραφικό περιεχόμενο (εξαιρετικά νησολόγια κ.ά.), ανάμεσα στους οποίους εξέχουσα θέση κατέχουν η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή και οι 15 –μοναδικοί παγκοσμίως– χειρόγραφοι, υψηλής αισθητικής χάρτες του Αρχιπελάγους του 1685–1687, οι οποίοι φιλοτεχνήθηκαν με εντολή του Λουδοβίκου του ΙΔ΄ από τον μηχανικό του γαλλικού ναυτικού Ραζώ].
• Συλλογή Κωνσταντίνου Φλώρου (Αφορά κυρίως τη Μακεδονική συμφωνική ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης και την καλλιτεχνική ζωή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Περιλαμβάνει έγγραφα, προσκλήσεις, προγράμματα και δημοσιεύματα για μουσικές εκδηλώσεις).
• Συλλογή Παντελή Ε. Φορμόζη (προσωπικά έγγραφα και πολλές παρτιτούρες μουσικών έργων).
• Συλλογή Μιχαήλ Χατζημιχαήλ (το υλικό αφορά κυρίως τη Μαντολινάτα Θεσσαλονίκης και τον Μουσικό Σύλλογο Σιδηροδρομικών «Θερμαϊκός». Περιλαμβάνει φωτογραφίες, έγγραφα, δημοσιεύματα, κριτικές για μουσικές παραστάσεις και γνωστούς δημιουργούς).
• Συλλογή Ντίνου Χριστιανόπουλου (βιβλία, ολόκληρη σειρά από αδημοσίευτα ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα, χειρόγραφα έργων, το αρχείο του περιοδικού Διαγώνιος, 52 ετήσια ημερολόγια (1953–2006), την αλληλογραφία του, τεράστιο φωτογραφικό υλικό, πίνακες, αρχείο με τις συνεντεύξεις που έδωσε ο ίδιος ο λογοτέχνης σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις και ένα πολύ σημαντικό αρχείο συναυλιών και ηχογραφήσεων του κυρίως σε σχέση με τον Τσιτσάνη).
• Σχολικά βιβλία (1.089 τόμοι σχολικών βιβλίων, αναγνωστικών, ανατύπων, δελτίων και συνεδρίων με θέμα την εκπαίδευση, παιδική λογοτεχνία, 4 άτλαντες, ένα λεύκωμα με νομίσματα και ένα λεύκωμα με γκραβούρες).
• Χειρόγραφα (Χειρόγραφα σε πάπυρο, περγαμηνή και χαρτί με φιλολογικό, φιλοσοφικό, θεολογικό και μουσικό περιεχόμενο από τον 10ο έως και τον 20ό αιώνα. Η συλλογή περιλαμβάνει 113 τεκμήρια).

Επισημαίνεται ότι ολόκληρες ή μέρος των συλλογών Καλλιγά (428 τεκμήρια), Κυριαζόπουλου (258 φωτογραφίες), Μάντακα (6.216 τεκμήρια), Μέγα (2 τεκμήρια), Πολίτη (1.283 τεκμήρια), Τριανταφυλλίδη (12.628 τεκμήρια), Τρικόγλου (5.408 τεκμήρια), Φλώρου (815 τεκμήρια) και Χατζημιχαήλ (739 τεκμήρια) έχουν ψηφιοποιηθεί και είναι διαθέσιμες μέσω της Ψηφιοθήκης, που είναι η βάση δεδομένων με τις ψηφιακές συλλογές της Βιβλιοθήκης.

Γενικότερα, το τμήμα των ψηφιοποιημένων αρχειακών συλλογών του ΑΠΘ, αποτελούμενο από χειρόγραφα, βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, επιστολικά δελτάρια, χάρτες, φωτογραφίες, έργα τέχνης κ.ά., ανέρχεται στα 34.884 τεκμήρια, τα οποία κατανέμονται ανά κατηγορία ως εξής:

• Πρακτικά Συνεδριάσεων Πρυτανείας ΑΠΘ (984)
• Θεατρικά Προγράμματα (207)
• Θεατρικές Κριτικές (10.322)
• Συλλογή Χειρογράφων (113)
• Συλλογή Φυλλαδίων (3.670)
• Συλλογή Παλαιών Ελληνικών Εφημερίδων (9.217)
• Συλλογή Αναγνωστικών (298)
• Αρχείο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (4.178)
• Συλλογή Σπανίων Βιβλίων (715)
• Συλλογή Περιοδικών (4.224)
• Συλλογή Ημερολογίων και Λευκωμάτων (152)
• Επετηρίδες ΑΠΘ (62)
• Αρχείο Εμμ. Κριαρά (687)
• Λοιπές Συλλογές (55)

Επιπλέον, στον διαδικτυακό τόπο του Ιδρυματικού Καταθετηρίου Επιστημονικών Εργασιών (ΙΚΕΕ) του ΑΠΘ μπορεί κανείς να αναζητήσει σε ψηφιοποιημένη μορφή περίπου 30.000 διδακτορικές ή μεταπτυχιακές διατριβές και πτυχιακές εργασίες. Στον ίδιο ιστότοπο βρίσκονται και περίπου 100.000 επιστημονικές εργασίες μελών ΔΕΠ του Αριστοτελείου, όπως άρθρα σε περιοδικά και σε συνέδρια, βιβλία, καλλιτεχνικό και πολυμεσικό έργο, μελέτες κ.ά. Τέλος, διατίθεται ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός ψηφιοποιημένων τεκμηρίων (65.880) στις ακόλουθες θεματικές:

• Αρχαιολογικά γεγονότα στον ελληνικό Τύπο 1832–1932 (πρόκειται για 26.148 δημοσιεύματα με αρχαιολογικό περιεχόμενο στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών, Βόλου και άλλους επιλεγμένους τίτλους εφημερίδων).
• Συλλογή «Μακεδονία» (156 άρθρα, βιβλία και δημοσιεύματα σχετικά με την Μακεδονία).
• Άρθρα εφημερίδων (36.518 άρθρα βιβλιοκριτικής που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά).
• Φωτογραφικό Αρχείο Τέχνης, 18ος–20ός αι. (2.305 φωτογραφίες).
• Εθνική Βιβλιοθήκη Αργυρούπολης του Πόντου «Ο Κυριακίδης» (753 τεκμήρια).

Πέρα όμως από τις –ψηφιοποιημένες και μη– συλλογές εντύπων, τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στον εμπλουτισμό της Βιβλιοθήκης με ηλεκτρονικά περιοδικά και βιβλία, που συγκροτούν ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Η διάθεση αυτών των τεκμηρίων (υπολογίζονται περίπου στις 20.000) γίνεται μέσω του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ)–HEAL-Link.

Τέλος, στο δημόσιο σύστημα ηλεκτρονικού καταλόγου (OPAC) της Βιβλιοθήκης του Α.Π.Θ. συγκεντρώνονται πάνω από ένα εκατομμύριο βιβλία, εκ των οποίων τα 135.493 βρίσκονται στην Κεντρική Βιβλιοθήκη, και περισσότερα από 850 εκατομμύρια άρθρα εφημερίδων και περιοδικών. Το σύστημα διαχείρισης της Βιβλιοθήκης είναι το ανοιχτό λογισμικό KOHA και το υλικό της ταξινομείται με βάση το σύστημα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (LCC).

Οργάνωση – Διοίκηση – Υπηρεσίες

Η Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ και τα παραρτήματά της (Θεματικές Βιβλιοθήκες και Βιβλιοθήκες Τμημάτων) απαρτίζουν τη Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ. Η ενιαία Βιβλιοθήκη αποτελεί μια αυτοτελή διοικητική υπηρεσία του Πανεπιστημίου, που διευθύνεται από τον προϊστάμενο Διεύθυνσης και εποπτεύεται από την Επιτροπή Εποπτείας Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης.  

Το έργο της Επιτροπής άπτεται ζητημάτων που αφορούν την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία της Κεντρικής και των επιμέρους Βιβλιοθηκών του ΑΠΘ, καθώς και τη χάραξη της πολιτικής τους και των παρεχόμενων υπηρεσιών τους. Η Επιτροπή ορίζεται από τη Σύγκλητο και αποτελείται από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, έντεκα (11) μέλη ΔΕΠ, τη διευθύντρια της Κεντρικής Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης και δύο (2) βιβλιοθηκονόμους. Η θητεία της Επιτροπής είναι διετής.

Η Κεντρική Βιβλιοθήκη αποτελείται από τα εξής τμήματα: Διοικητικής Υποστήριξης, Συλλογών, Υπηρεσιών προς τους Χρήστες, Συστημάτων και Τεχνολογίας. Επίσης, προσφέρει πλήθος υπηρεσιών προς φοιτητές, ακαδημαϊκό προσωπικό και επισκέπτες, τις οποίες μπορεί κανείς να δει αναλυτικά στον ιστότοπό  της.     

Κατάλογοι βιβλίων και χειρογράφων

Βιβλιοθήκη Χρυσού Ευελπίδη, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,  1981.

Βιβλιοθήκη Αλέξανδρου Παπαναστασίου – Κατάλογος, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης / Παρατηρητής,  1984.

Βιβλιοθήκη Παναγιώτη Κονδύλη: γενικός και ειδικοί κατάλογοι της συλλογής, επιμ. Α. Καΐσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2006.

Κατάλογος Βιβλίων Κεντρικής Βιβλιοθήκης, περιόδου 1495–1821. Πρώτη θεματική προσέγγιση, Θεσσαλονίκη 1990.

Κατάλογος Βιβλίων Φυσικών, Βιολογικών Επιστημών και Ιατρικής, περιόδου 1525–1900, Θεσσαλονίκη 1991.

Πολίτης, Λ., Κατάλογος χειρογράφων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 1991.

Σιγάλας, Α., «Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη, Τμήμα Χειρογράφων», Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής, 4 (1939), Θεσσαλονίκη, σ. 156–183.  

Εκδόσεις της Βιβλιοθήκης (επιλογή)

Λιβιεράτος, Ε., Αρχιπέλαγος 1685–1687 στους Χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ΄, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,  Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης, Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη, 2018.

Λιβιεράτος, Ε., Η Χάρτα του Ρήγα, τα δύο (συν)πρόσωπα: μια άλλη ανάγνωση του χάρτη, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης, 2017. 

Λεύκωμα Συλλογής Τρικόγλου, επιμ. Σ. Αμανατίδης / Α. Σαραγιώτης, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης / University Studio Press, 2006.

63 χρόνια Ιατρικής Σχολής, επιμ. Β. Κόκκας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης, 2005.

50 χρόνια ζωντανής παρουσίας: μια ιστορική αναδρομή στα πενήντα χρόνια από την ίδρυση της Πολυτεχνικής, επιμ. Δ. Αραβαντινός, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης, 2005.

75 χρόνια 1927–2002: Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, επιμ. Α.Γ. Κουτσουράδης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2006.

Βιβλιογραφία για τη Βιβλιοθήκη

Κυριακίδης, Σ., «III Εφορευτική Επιτροπεία της Βιβλιοθήκης. Πρώτη και Δευτέρα τριετία από του 1926–27 μέχρι του 1931–32, «Έκθεσις Πεπραγμένων επί Πρυτανείας Περικλέους Βιζουκίδου 1931–1932», Θεσσαλονίκη, 1934, σελ. 117–184.

Κυριαζόπουλος, Β., Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης 1926–1960, Θεσσαλονίκη 1960.

Κυριαζόπουλος, Β., Τα πενήντα χρόνια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: 1926–1976, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 147–149.

Το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης 1926–1936, κεντρικόν ίδρυμα και παραρτήματα, Θεσσαλονίκη 1937, σ. 45–49.

75 χρόνια, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στην αυγή του νέου αιώνα, επιμ. Ι. Χασιώτης / Δ. Αραβαντινός, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2002.