Η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου στην Τσεζένα, που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα, είχε καταστεί έδρα ενός στούντιουμ (σπουδαστηρίου) από τα μέσα του 14ου αιώνα, του οποίου η λειτουργία του οποίου υποστηριζόταν από μια συλλογή βιβλίων. Ο ηγεμόνας της Τσεζένα Νοβέλλο Μαλατέστα, κατεχόμενος από έντονα φιλοβιβλικά αισθήματα, ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ματτέο Νούτι τον σχεδιασμό μιας βιβλιοθήκης που να προβάλλει την προσωπικότητά του.

Ο Νούτι, ο αυτοαποκαλούμενος Δαίδαλος και μαθητής του Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι, σχεδίασε μια βιβλιοθήκη σύμφωνα με τα πρότυπα του Μικελότσο. Ωστόσο,  ήταν το ιδιαίτερο ύφος της και ο συνδυασμός δωρικού ρυθμού και αναγεννησιακής αισθητικής που της προσέδωσαν τη μοναδικότητα που τη διακρίνει. Η μνημειακή πύλη εισόδου, οι διαστάσεις της αίθουσας, το ύψος της κιονοστοιχίας σε σχέση με την ­κεντρική θολωτή οροφή και τα σταυροθόλια, όπως και το ύψος των υαλοστασίων σε σχέση με τα έδρανα, την αναδεικνύουν ως ιδανικό χώρο μελέτης και περισυλλογής για τα μέτρα της εποχής και όχι μόνο.

Την πορτοσιά της εισόδου προς τη βιβλιοθήκη σχεδίασε ο Αγκοστίνο ντι Ντούτσο, ενώ η μονόφυλλη σκαλιστή θύρα είναι έργο του Κριστόφορο ντα Σαν Τζοβάννι ιν Περσιτσέτο. Δύο ραβδωτές παραστάδες καταλήγουν σε κιονόκρανα, που στέφονται με τη σειρά τους από δύο ασπίδες με το οικόσημο της οικογένειας Μαλατέστα. Η πορτοσιά καταλήγει σε αέτωμα, στο κέντρο του οποίου σκαλίστηκε ανάγλυφα το έμβλημα του Μαλατέστα: ένας ελέφαντας συνοδευόμενος από τη ρήση Elephas Indicus culices non timet (Ο ινδικός ελέφαντας δεν φοβάται τα κουνούπια). Στη δεξιά πλευρά της θύρας, όπως βλέπουμε την αίθουσα της βιβλιοθήκης, μια εγχάρακτη πέτρινη πινακίδα μνημονεύει τη χειρονομία του κτήτορα: MAL. NOV. PAN. F. HOC DEDIT OPUS (Ο Μαλατέστα Νοβέλλο, γιος του Παντόλφο, προσέφερε το έργο αυτό). Την επιγραφή αυτή συμπλήρωνε μία ακόμη, που μαρτυρεί τον αρχιτέκτονα του σχεδιασμού της και αργότερα τοποθετήθηκε στο εσωτερικό της αίθουσας της βιβλιοθήκης: MCCCCLII. MATHEVS. NVTIVS. FANENSI EX VRBE. CREATVS. DEDALVS ALTER. OPVS.TANTVM. DEDVXIT. AD. VNGVEM (1452. Ο Ματτέο Νούτι, γεννημένος στο Φάνο, ως άλλος Δαίδαλος, φιλοτέχνησε τέτοιο έργο στην εντέλεια).

Η αίθουσα της βιβλιοθήκης, διαστάσεων 40,85×10,4 μ., σε αναλογία 1:4, διακρίνεται για την εξαιρετική πλαστικότητά της. Είναι τρίκλιτη, με δύο σειρές ραβδωτών κιόνων από πέτρα που φέρουν κιονόκρανα σχεδιαστικά ανόμοια μεταξύ τους, με στοιχεία ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού, και στα οποία κυριαρχούν τα οικόσημα της οικογένειας των Μαλατέστα. Οι τοξοστοιχίες που στηρίζουν οι κίονες καταλήγουν σε κυλινδρικό θόλο στο κεντρικό κλίτος και σε σταυροθόλια στα δύο εκατέρωθεν συμμετρικά κλίτη. Μια σειρά πλευρικών ημικιόνων από οπτόπλινθους διαμορφώνει φατνώματα, σε κάθε ένα από τα οποία ενσωματώνονται τρεις σειρές εδράνων, που φωτίζονται από δύο υαλοστάσια. Στο τέλος του κεντρικού κλίτους ανοίγεται στρογγυλός φωταγωγός (μάτι), ενώ το δάπεδο καλύπτεται με τετράγωνα κεραμικά πλακάκια, τοποθετημένα ρομβοειδώς.

Κάθε πλευρά είναι εξοπλισμένη με 29 έδρανα, τα οποία είναι διακοσμημένα, από την πλευρά του κεντρικού κλίτους, με σκαλιστά έγχρωμα εμβλήματα της οικογένειας Μαλατέστα. Το έδρανο συνίσταται σε έναν πάγκο και ένα αναλόγιο, κάτω από το οποίο φυλάσσονταν σε ράφια οι κώδικες, ενώ η μπροστινή πλευρά του αναλόγιου έπαιζε και τον ρόλο πλάτης για το μπροστινό έδρανο. Μια μεταλλική βέργα, που διατρέχει το έπιπλο στην εσωτερική του πλευρά, χρησίμευε για το δέσιμο των κωδίκων με αλυσίδες. Τα έδρανα δεν ήταν ελεύθερα στον χώρο, αλλά αποτελούσαν συνεχόμενη κατασκευή, με ένα ψευτοπάτωμα να τα συνδέει στη θέση του αναγνώστη, σαν υποπόδιο.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 279–285.