Ένα χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο των ρωμαϊκών βιβλιοθηκών κατά την αυτοκρατορική εποχή είναι οι ορθογώνιες κόγχες, κάτι που έχει οδηγήσει σε υποθέσεις και συμπεράσματα για την ταύτισή τους με βιβλιοθήκες, η λειτουργία των οποίων δεν καταμαρτυρείται από λογοτεχνικές πηγές. Ένα από αυτά είναι και το Ιερό των Λαρήτων της Πόλεως (Lararium publicum) στο φόρουμ της Πομπηίας, που βρίσκεται ανάμεσα στην αγορά και στον ναό του Βεσπασιανού. Η αναγνώριση του κτίσματος αυτού ως βιβλιοθήκης αποτέλεσε υπόθεση εργασίας ήδη πριν από τη δημοσίευση του σχετικού άρθρου του Κανιά (Cagnat) για τις επαρχιακές ρωμαϊκές βιβλιοθήκες. Πρόκειται για ορθογώνια αίθουσα που καταλήγει σε μεγάλη ημικυκλική κόγχη και χαρακτηρίζεται από οκτώ ορθογώνιες συμμετρικά διατεταγμένες εσοχές, οι οποίες μάλιστα δεν αποκλείεται να φιλοξενούσαν ισάριθμα αγάλματα. Ανάλογες υποθέσεις έχουν γίνει και για τρεις ακόμη αίθουσες σε διαφορετικά κτίσματα της Πομπηίας: για τον ναό της Φορτούνα Αουγκούστα (Fortuna Augusta), για τον κεντρικό χώρο στο Μακέλλουμ (Macellum) και για τη δυτική Κουρία (Curia) στη νότια πτέρυγα του φόρουμ.

Αν και δεν διαθέτουμε στοιχεία που να μας επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε δημόσιες βιβλιοθήκες στην Πομπηία ή στο Ηράκλειον –δύο μεγάλα αστικά κέντρα της Νότιας Ιταλίας με πλούσια πολιτιστική δράση, τα οποία ένωσε η μοίρα της κατα­στροφικής έκρηξης του Βεζούβιου–, διαθέτουμε τουλάχιστον ασφαλείς ενδείξεις για ιδιωτικές βιβλιοθήκες σε αριστοκρατικές επαύλεις της περιοχής, όπως η «Οικία του Μενάνδρου» στην Πομπηία και κυρίως η «Έπαυλη των Παπύρων» στο Ηράκλειον.

Στην «Οικία του Μενάνδρου», ένα πλούσιο και περίτεχνα διακοσμημένο αρχο­ντικό, υπάρχει στη νότια πλευρά ενός μεγάλου περιστυλίου, κατά μήκος υπαίθριας κατασκευής με εξέδρες, ένας κλειστός χώρος που διαρρυθμίστηκε πιθανώς ως βιβλιοθήκη, κρίνοντας από μια σειρά επιτοίχιων εγκοπών, που δεν αποκλείεται να χρησίμευαν για τη στήριξη ξύλινων βιβλιοστασίων ανεπτυγμένων στους τοίχους. Η έπαυλη έλαβε το όνομά της από το πορτρέτο του ποιητή, το οποίο απεικονίζεται σε μία από τις δύο νωπογραφίες που κοσμούν την παραπάνω υπαίθρια κατασκευή. Πρόκειται για τοιχογραφία που παριστάνει τον Μένανδρο καθισμένο να διαβάζει ένα παπύρινο βιβλίο στην ομώνυμη οικία.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 113–116.