Στη Νύσα, πόλη της Μικράς Ασίας, ακριβώς ανατολικά της Εφέσου, βόρεια του Μαιάνδρου ποταμού και στον δρόμο από τις Τράλλεις προς την Αντιόχεια, είχε οικοδομηθεί ένα μεγάλο γυμνάσιο με στάδιο, το οποίο εκτεινόταν σε 192 μέτρα και περιλάμβανε δύο μεγάλες παλαίστρες. Σ’ αυτό ακριβώς το γυμνάσιο ο Στράβων το 40 π.Χ. παρακολούθησε ομιλίες του Αριστόδημου από την Αλεξάνδρεια, συγγραφέα των Θηβαϊκών. Βορειότερα από τις πα­λαίστρες και ακριβώς στον άξονά τους, σώζονται τα ερείπια μιας επι­βλητικής κατασκευής, όπου, κατά τον αρχαιο­λόγο Βάλτερ φον Ντιστ, λειτουργούσε η βιβλιοθήκη.

Το κτίσμα της βιβλιοθήκης, φέρει πολλές κόγχες παρόμοιες με της βιβλιοθήκης του Κέλσου στην Έφεσο και πρόσοψη που επίσης πρέπει να θύμιζε τις κιονοστοιχίες της ανωτέρω βιβλιοθήκης. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής όσον αφορά την πρόβλεψη για την προστασία των βιβλιοστασίων από ένα βασικό εχθρό τους: την υγρασία.

Το συγκρότη­μα αποτελείται από έναν κεντρικό πυρήνα, δηλαδή μια αίθουσα διαστάσεων 10×15 μ., με πλευρικούς τοίχους στους οποίους είχαν διαμορφωθεί 26 κόγχες σε δύο επίπεδα. Τους τρεις αυτούς πλευρικούς τοίχους με τα βιβλιοστάσια περιέκλειε ένας διώροφος διάδρομος με τοξωτά α­νοίγματα, που λειτουρ­γούσε ως βοη­θητικός χώρος αλλά και ως ασπίδα, απομονώνοντας τον τοίχο των βιβλιοστασίων από τον εξωτερικό. Η πρόσβαση προς τον προστατευτικό αυτό διά­δρομο γινόταν από μια μικρή θύρα, αριστερά της κεντρικής εισόδου, ενώ δύο πα­ρά­θυρα εξυπηρετούσαν στον εξαερισμό του.

Την κεντρική αίθουσα της βιβλιοθήκης έστεφε θολωτή οροφή και δεν αποκλείε­ται να την κο­σμούσε άγαλμα της θεάς Αθηνάς, προστάτιδας των γραμμάτων και των βιβλιοθηκών, τοποθετημένο, κατά κανόνα, στους τοίχους απέναντι της εισόδου —δηλαδή η θέση του αγάλματος αντι­στοιχούσε στη θέση της ιερής πύλης στις εκκλησίες. Δείγματα κάποιας ξύλινης ή άλλης κα­τασκευής που να υποδηλώνουν τον τρόπο πρόσβασης και κυκλοφορίας στα ερμάρια του επάνω διαζώματος, δεν βρέθηκαν.

Κ.Σπ. Στάικος, Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα, Άτων, 2016, σ. 63–65.